ციფრული რესურსები და მათი მნიშვნელობა სასწავლო პროცესში

 

ციფრული საგანმანათლებლო რესურსების გამოყენება გაკვეთილზე, მისი სხვადასხვა მეთოდითა და ინსტრუმენტით გაჯერება არის სასწავლო პროცესის სრულყოფისა და ოპტიმიზაციის უმნიშვნელოვანესი ასპექტი, რაც მრავალფეროვანსა და საინტერესოს ხდის სწავლა-სწავლების პროცესს.

ზემოაღნიშნულის განხორციელების აუცილებელი პირობა ტრადიციული სწავლების მეთოდების თანამედროვე ტექნოლოგიებთან ჰარმონიული თანხვედრაა. ამ საქმეში საგანმანათლებლო ციფრული ტექნოლოგიები გვიხსნიან ახალ შესაძლებლობებს.

სწავლა-სწავლების თეორიებიდან დღეს ძალიან აქტუალურია კონსტრუქტივიზმი, რომელიც სწავლას განსაზღვრავს, როგორც გამოცდილებიდან ცოდნის აგებას. კონსტრუქტივიზმის  პარადიგმის თანახმად, მოსწავლე ცოდნის მშენებელი და სწავლების აქტიური მონაწილეა; მოსწავლე არ არის ცოდნის პასიური მიმღები და დამგროვებელი. კონსტრუქტივიზმის არსი მოიცავს ხუთი საგანმანათლებლო პრინციპის რეალიზაციას:

• მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურებას,
• ახალი ცოდნის აგებას წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით,
• ცოდნის სამივე კატეგორიას: –

1. დეკლარაციული/კონცეპტუალური ცოდნა (პასუხობს კითხვას: რა ვიცი?)
2. პროცედურული/დინამიკური ცოდნა (პასუხობს კითხვას: როგორ გავაკეთო?
3. ფუნქციური/პირობისეული/ტრანსფერული ცოდნა (პასუხობს კითხვას: როდის და რატომ გამოვიყენო მიღებული ცოდნა?);

• მიღებულ ცოდნათა ურთიერთდაკავშირებასა და ორგანიზებას;
• სწავლის სწავლას ანუ სწავლის სტრატეგიების დაუფლებას.

კონსტრუქტივიზმს სხვანაირად უწოდებენ სწავლას კეთებით. მოსწავლის მიერ კონსტრუქტივიზმის არსის რეალიზებისა და  თავად ახალი ცოდნის აგების მიზნით, ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია საგანმანათლებლო პროცესის აგება სწავლების ინტერაქტიურ ფორმებზე. ამ დროს მოსწავლე თავადაა მთავარი მოქმედი ფიგურა და თავად ხსნის გზას ცოდნის ათვისებისკენ. მასწავლებელი აქტიური დამხმარეა და მისი უმთავრესი ფუნქცია სასწავლო პროცესის ორგანიზება და სტიმულირებაა.

სასწავლო პროცესში მულტიმედიური საშუალებების გამოყენება საშუალებას გვაძლევს:

• მოვახდინოთ განათლების ჰუმანიზაცია;
• გავზარდოთ სასწავლო პროცესის ეფექტურობა;
• განვავითაროთ მოსწავლეთა პიროვნული თვისებები;
• გავითვალისწინოთ მოსწავლეთა ინდივიდუალური და ასაკობრივი თავისებურებები, მათი საჭიროებები;
• დავეხმაროთ მოსწავლეებს დამოუკიდებელ სასწავლო საქმიანობაში, რაც მიზნად ისახავს მათ თვითორგანიზებულ და თვითგანვითარებულ პიროვნებებად ჩამოყალიბებას;
• გაკვეთილები ვაქციოთ ემოციურად და დასამახსოვრებლად;
• შევცვალოთ მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთობის ხარისხი;
• ობიექტურად შევაფასოთ მოსწავლის ცოდნა.

რომელი ციფრული რესურსები შეგვიძლია აქტიურად გამოვიყენოთ სასწავლო პროცესში?

v  https://learningapps.org – შექმნილია სწავლა-სწავლების მხარდასაჭერად მცირე, საჯაროდ ხელმისაწვდომი ინტერაქტიური სავარჯიშოების საშუალებით, რომლებიც იქმნება ონლაინ და შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სასწავლო პროცესში. სავარჯიშოების შესაქმნელად საიტი გვთავაზობს რამდენიმე შაბლონს (სავარჯიშოები კლასიფიკაციაზე, ტესტები მრავალფეროვანი არჩევანით და ა. შ.)

https://learningapps.org/display?v=pnfba04nk23

• https://com – ერთ-ერთი ყველაზე ოპტიმალური პლატფორმა, რომელიც საშუალებას გვაძლევს შევაგროვოთ, გავაზიაროთ და ორგანიზაციული სახე მივცეთ ყველა მულტიმედიურ რესურს, მომხმარებელს შესაძლებლობა აქვს, დაამატოს მრავალი შინაარსის ელემენტი. კოლექციები შეიძლება შეიქმნას ინდივიდუალურად და კოლექტიურად. პლატფორმის მოქნილობა საშუალებას გვაძლევს, ავირჩიოთ, როგორ ვიმუშაოთ.

https://wakelet.com/wake/Nqut81r8DA6zdGlh90ff1

• https://genially.ly – პლატფორმა ინტერაქტიური კონტენტის შესაქმნელად. ერთიანი ინსტრუმენტი დიდაქტიკური რესურსებისთვის, პრეზენტაციებისთვის, თამაშებისთვის, ინტერაქტიური სურათებისთვის, რუკებისთვის, ილუსტრირებული პროცესებისთვის, რეზიუმეებისთვის და ა. შ.

https://view.genial.ly/6285d62da3ae520011f46c77/interactive-content-leksika-grammatika

• https://wordwall.net – შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც ინტერაქტიური, ისე ბეჭდური მასალების შესაქმნელად, რისთვისაც საიტი გვთავაზობს მრავალფეროვან შაბლონებს. შაბლონები მოიცავს: კროსვორდებს, ვიქტორინებს, არკადულ თამაშებს, როგორიცაა დევნა ლაბირინთში, თვითმფრინავი, აგრეთვე, კლასის მართვის ინსტრუმენტებს, მაგალითად, განლაგების გეგმა და ა. შ.

https://wordwall.net/resource/32630618

• https://jigsawplanet.com – მილიონი უფასო ფაზლი, რომლებიც შეგვიძლია თავად შექმნათ სურათისა ან/და კოლაჟის ატვირთვით, შაბლონის გამოყენებით და შემდეგ მოსწავლეებმა ითამაშონ, თავსატეხი ამოხსნან, გაუზიარონ ან გამართონ კონკურსი სხვა მომხმარებლებთან.

• https://kahoot.com/ – პოპულარული სასწავლო პლატფორმა ვიქტორინების, ტესტების შექმნისა და საგანმანათლებლო თამაშებისთვის.

https://create.kahoot.it/details/db908ed3-b06e-497f-b4cc-2bf80dcd6c3c

• https://quizizz.com – კიდევ ერთი საინტერესო და მოსახერხებელი პროგრამა ონლაინ ტესტირებისთვის, ვიქტორინების, დიდაქტიკური თამაშებისა და ტესტების შესაქმნელად.

https://quizizz.com/admin/quiz/63ac1e51a0aeae001d84dfa0?source=quiz_share

• https://www.gimkit.com – ახალი, თამაშზე დაფუძნებული განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტი, რომელშიც მოსწავლეები იყენებენ მრავალ სტრატეგიას ვიქტორინის კითხვაზე პასუხის გასაცემად. დავალების ტიპები: კითხვები რამდენიმე სავარაუდო პასუხით, ტექსტის სტრიქონის შეყვანა, აუდიო დავალება.

https://www.gimkit.com/view/63a998d728fd0f0021994dd5

• https://www.playpos.it – ინტერაქტიური ვიდეოს შექმნის პლატფორმა. ვიდეო შეგვიძლია თავად შევქმნათ, გადმოვწეროთ ან მივუთითოთ ბმული. რის შემდეგაც კლიპი მზადაა რედაქტირებისთვის და ის შეგვიძლია გარდავქმნათ საგანმანათლებლო ინტერაქტიურ მასალად. ინტერაქტივი მოიცავს: ყურებამდე ან მის შემდეგ კითხვების დასმას, განხილვას, ღია და დახურულ კითხვებს. შეიძლება სუბტიტრების მითითება, შესრულებული სამუშაოს რედაქტირება, შექმნილი ვიდეოს არასასურველი ეპიზოდის მოჭრა.

https://app.playpos.it/go/share/1694373/1624257/0/0/-234—

შეგვიძლია თამამად დავასკვნათ, რომ ციფრული რესურსები არის სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესის ორგანიზაციის ერთ-ერთი ეფექტური ხერხი და მათი სწორი, გონივრული და შემოქმედებითი გამოყენება ეფექტური საშუალებაა საგანმანათლებლო პროცესში დასახული მიზნების მისაღწევად.

წყარო http://mastsavlebeli.ge/

 

„მასწავლებელი, როგორც იდეების მესაკუთრე“

 

ანიმაციაში – „მასწავლებელი, როგორც იდეების მესაკუთრე“- განხილულია მასწავლებლის პროფესიული განვითარების პროგრამის კონცეფცია, რომელიც კიბისებურია და უწყვეტ ციკლურობას ეფუძნება. ანიმაციაში თვალსაჩინოდ ჩანს, როგორ ხდება მასწავლებელი იდეების მესაკუთრე.

პროფესიული განვითარება -კოლეგებთან თანამშრომლობით

 

ყველა მასწავლებელს მსოფლიოს მასშტაბით უნდა ჰქონდეს მაღალი ხარისხის უწყვეტი პროფესიული განვითარების შესაძლებლობები, რომლებიც  დაეხმარება პირადი პრაქტიკის გაუმჯობესებაში და ხელს შეუწყობს მათი მოსწავლეების წარმატებას.მასწავლებელთა ხარისხიანი  პროფესიული განვითარება აუცილებელია, თუ გვინდა, რომ ჩვენს მოსწავლეებს მივცეთ საუკეთესო განათლება.პროფესიული განვითარებაზე ზრუნვა  მუდმივი და მდგრადი უნდა იყოს, რომელიც სკოლის მისიასა და ხედვასთან იქნება დაკავშირებული და, რაც მთავარია, ამას ერთჯერადი სახე არ უნდა ჰქონდეს.

რატომ არის უწყვეტი პროფესიული განვითარება მნიშვნელოვანი მასწავლებლებისთვის?

საუკეთესო გზა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მოსწავლეებმა საუკეთესოდ ისწავლონ და მიაღწიონ თავიანთ პოტენციალს, არის მათთვის ხარისხიანი   განათლების მიწოდება.(Sutton Trust, 2011).ხარისხიანი განათლების ხელშეწყობა და მხარდაჭერა შესაძლებელია პროფესიული განვითარების პროგრამების საშუალებით, რომელიც ზრდის მასწავლებელთაგან სწავლების ეფექტიანობას (Cordingley et al 2015) .

დილან უილიამის ციტატა:

„ყველა მასწავლებელს სურს,  რომ გააუმჯობესოს თავისი პრაქტიკა – არა იმიტომ, რომ ისინი საკმარისად კარგები არ არიან, არამედ იმიტომ, რომ უკეთესები იყვნენ“

არსებობს უამრავი კვლევა და მტკიცებულება იმის შესახებ, თუ „რა მუშაობს“ (ან სულ მცირე „რამ იმუშავა“ – ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიყოთ კვლევის კრიტიკული მომხმარებლები) და ასევე, თუ როგორ გვეხმარება მტკიცებულებებზე ინფორმირებული მიდგომები, შეცვალოს ჩვენი  შინაგანი ინსტინქტები “საუკეთესო ფსონებისკენ”.

დღევანდელ საგანმანათლებლო სივრცეში  უამრავი ბრიტანული სკოლის მთავარი საწყისი წერტილი არის EEF ( Education Endowment Foundation ქართ, განათლების ფონდი) -ის ინსტრუმენტი – სწავლებისა და სწავლის სტრატეგიები, სადაც დეტალურადაა აღწერილი სტრატეგიის გავლენის  ეფექტურობა და პროგრესის შესაძლებლობა.

ყველა სკოლას აქვს პროფესიული განვითარების გეგმა/პროგრამა, მაგრამ რა ვიცით იმაზე, თუ რა მუშაობს უკეთესად?

პროფესიული განვითარების გეგმების/პროგრამების შემუშავება და დანერგვა ეფექტურად,საკმაოდ დიდ ძალისხმევას  მოითხოვს, საჭიროა ინფორმაციის გონივრული დახარისხება , ლოგიკური თანმიმდევრობის დაცვა, აქტივობების  შერჩევა ისე ,რომ მარტივი აღსაქმელი და ასათვისებელი იყოს  მასწავლებლისთვის.

როგორც დევიდ ვესტონი და ბრიჯიტ კლეი ასახელებენ  ნაშრომში „დიდი სწავლების გათავისუფლება“, იმის თქმა, რომ კონფერენცია ან სესია „შესანიშნავი პროფესიული განვითარებაა“,  იგივეა, რაც იმის თქმა, რომ  პროდუქტების საყიდლებზე სიარული „შესანიშნავი კვებაა“; მაშ რა უნდა იყოს საუკეთესო  გზა? უნივერსალური ფორმულა არ  არსებობს, თუმცა ,განათლების მკვლევარი მერი კენედი თავის ნაშრომში აღნიშნავს, რომ  ”კვლევის ჩატარების მნიშვნელოვანი მიზეზი არის ეფექტური პრაქტიკის იდენტიფიცირება, რათა სხვებმა შეძლონ მათი  გაზიარება და დანერგვა.” ამისთვის გავეცნოთ დიდი ბრიტანეთის   მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების   გამოცდილებას. დიდ ბრიტანეთში, INSET   (In-Service Education and Training ქართ.სამსახურში სწავლა და ტრენინგი) (პროგრამა , ეს არის რასაც ჩვენ ვუწოდებთ მასწავლებელთა მომზადების დღეებს, სკოლებს   წელიწადში ხუთი დღე აქვთ ასეთი, რომელსაც მუნიციპალიტეტი ან სკოლა ადგენს, ამ დღეებში სწავლა სკოლაში არ მიმდინარეობს და “სამსახურში ტრენინგის” დღეებს მოკლედ “INSET დღეებს” უწოდებენ.

ზოგიერთი საგანმანათლებლო  დაწესებულების მხრიდან    შეთავაზებულია და დანერგილია ტერმინი ,,პროფესიული სწავლა’’ და ზოგში ,,პროფესიული განვითარება’.’ ხშირად ეს მხოლოდ პროვაიდერის ან დაწესებულების არჩევანზეა დამოკიდებული – რისი მოლოდინი აქვს აუდიტორიას მათგან.

სახელების გარდა, პროვაიდერები სთავაზობენ სწავლების პროგრამების კონცეფციას. ის  გათვლილია მასწავლებლებზე, რომლებსაც აქვთ ხედვა, გააუმჯობესონ თავიანთი პრაქტიკა და დაოსტატდნენ.

თუმცა, სიფრთხილით მოვეკიდოთ ოსტატობას – თუ ჩვენ რაღაცას “დავეუფლებით”, არსებობს იმის საშიშროება, რომ ვიფიქროთ, ,თითქოს მეტი არაფერი გვაქვს სასწავლი.

ჩატარდა მრავალი კვლევა პროფესიული განვითარების მიდგომების ეფექტურობის შესახებ. როგორც ერთ-ერთი მკვლევარი(კენედი) აცხადებს, “ცენტრალური წინაპირობა, რომელიც ემყარება ყველა პროფესიულ განვითარებას არის ის, რომ მკვლევარმა იცის  სწავლების შესახებ ის, რაც მასწავლებლებმა არ იციან”.

პროფესიული განვითარების  გეგმის/ პროგრამის შექმნა.

 

ყველა სკოლას აქვს (ან უნდა ჰქონდეს!) პროფესიული განვითარების პროგრამები, რომლებსაც  ხშირად პირდაპირი კავშირი აქვთ საკუთარ მიზნებთან სკოლის მისიასა და  ხედვასთან.

არსებობს პროფესიული განვითარების ეროვნული სტანდარტები, რომლებიც დეტალურად არის აღწერილი  ბრიტანეთის მთავრობის მიერ:

1. პროფესიული განვითარება უნდა იყოს ორიენტირებული მოსწავლის შედეგების გაუმჯობესებასა და შეფასებაზე.
2. პროფესიული განვითარება უნდა იყოს გამყარებული მყარი მტკიცებულებებითა და ექსპერტიზით.
3. პროფესიული განვითარება უნდა მოიცავდეს თანამშრომლობას და ექსპერტულ გამოწვევას.
4. პროფესიული განვითარების პროგრამები უნდა იყოს მდგრადი დროთა განმავლობაში.

ეს ყველაფერი ეფუძნება იმას, რომ  :

5. პროფესიული განვითარება პრიორიტეტული უნდა იყოს სკოლის ხელმძღვანელობისთვის.

საბოლოო სტანდარტი არის საკვანძო – პროფესიული განვითარებისთვის პრიორიტეტის მინიჭების აუცილებლობა

გაერთიანებული სამეფოს განათლების დეპარტამენტი (DfE)  აცხადებს, რომ:

„მაღალი ხარისხის პროფესიული განვითარების დიზაინი ისეთივე რთული დისციპლინაა, როგორიც მაღალი ხარისხის სწავლების დიზაინი. ის მოითხოვს  აქტივობების პროგრამების დაკავშირებას, დაგეგმვას  და შეფასებას..

თავის სკოლებს  განათლების დეპარტამენტი სთავაზობს:

1. განიხილეთ პროფესიული განვითარება,როგორც სტრატეგიული განვითარების ნაწილი.
2. ეფექტიანი პროფესიული განვითარება გულისხმობს ტრენინგებს როგორც საწყის ეტაპზე, ასევე მაღალხარისხიან შემდგომ ქოუჩინგს.
3. ახალი უნარების, ცოდნისა და სტრატეგიების დანერგვა უნდა განხორციელდეს  წინასწარი გაწერილი აქტივობებით.
4. გააძლიერეთ სკოლის ფარგლებში ,,ექსპერტთა’’ მხარდაჭერა. გამოიყენეთ მაღალკვალიფიციური მწვრთნელები/ ქოუჩები.

ბრიტანეთის სკოლებმა ასევე დაიწყეს კვლევის ლიდერების დანიშვნა, რომლებიც სწავლა სწავლების  გაუმჯობესების მიზნით აწარმოებენ კვლევებს.

განათლების პოლიტიკის ინსტიტუტის მიერ გამოქვეყნებულ ბოლო მოხსენებაში იკვეთება შემდეგი:

1. მასწავლებლებისთვის ხარისხიანი პროფესიული განვითარება ისეთივე ეფექტურია მოსწავლეთა შედეგების გასაუმჯობესებლად, როგორიც კლასში ათწლეულის გამოცდილების მქონე მასწავლებლის ყოლა.
2. ხარისხიან პროფესიული განვითარების პროგრამებს უფრო დიდი გავლენა აქვს მოსწავლის შედეგებზე, ვიდრე სხვა ღონისძიებებს, როგორიცაა მასწავლებლის ანაზღაურება ან სასკოლო დღის ხანგრძლივობის გაზრდა.
3. მაღალი ხარისხის პროფესიული განვითარების ხელმისაწვდომობის გაზრდა, სავარაუდოდ, შეამცირებს  სისტემიდან ახალგაზრდა კადრის გადინებას.

დავუბრუნდეთ EEF-ს და მათ რჩევებს:

1. „საერთო მოცემულობის მიხედვით, პროფესიული განვითარება უნდა განიხილებოდეს როგორც მიმდინარე პროცესი და არა– ცალკეული მოვლენა“.
2. „პროფესიული განვითარების აქტივობების შინაარსი ასევე უნდა იყოს თანმიმდევრული და მიზანმიმართული”.
3. „მიზანია პროფესიული განვითარების სისტემის შექმნა, რომელიც წაახალისებს მუდმივ სწავლას და პრაქტიკაში გამოყენებას“.

პროფესიული განვითარების თვალსაზრისით კარგი მოდელია  სასწავლო ჯგუფები ან პროფესიული სასწავლო თემები, სადაც მასწავლებელი თანამშრომლობს მცირე, არაიერარქიულ კლასტერებში, რათა ფოკუსირდეს კონკრეტულ საკითხზე, მასწავლებლები მხარს  უჭერენ ერთმანეთს ქოუჩინგისა და საკლასო  დაკვირვების გზით.

სკოლებმა  უნდა იზრუნონ, რომ პროფესიული განვითარება  იყოს ინკლუზიური, ორიენტირებული და პასუხისმგებელი პერსონალის ყველა საჭიროებაზე.

პროფესიული განვითარების გეგმა(პროგრამა) უნდა იყოს ისევე გულდასმით გააზრებული და დაგეგმილი, როგორც სასწავლო საგნობრივი  პროგრამა,   უზრუნველყოფილი იყოს  ეფექტური მიდგომები.

პროფესიული განვითარების პროგრამების შეფასება

წარმატებული პროფესიული განვითარების  დიზაინის საბოლოო საკვანძო ასპექტი არის მუდმივი შეფასება – განხორციელების ციკლი, რომელიც რეგულარულად ერწყმის რეფლექსიის, უკუკავშირის და ფორმალური გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობებს, საჭიროების ან გაუმჯობესების გამოვლენილ სფეროებზე დაყრდნობით.

შეფასება უნდა იყოს სათანადო, სისტემატური და, როგორც შეფასების ნებისმიერი ფორმა შეიძლება გამოიყენონ მომავალში პოზიტიური გადაწყვეტილებების მისაღებად.

ხარისხობრივი ინფორმაციის შეგროვება ყოველთვის შესაძლებელია მასწავლებლებისგან  და სტუდენტისგან, მაგრამ პოპულარული მოდელი და ჩარჩო არის ის, რაც დახვეწილია თომას გუსკის მიერ.

გუსკიმ შემოგვთავაზა  შეფასების ხუთი დონე, რომელთაგან თითოეული იზრდება სირთულისა და სიღრმის მიხედვით და ეყრდნობა წინას.

გუსკის  შეფასების ხუთი დონე

1. მონაწილეთა რეაქციები.
2. მონაწილეთა სწავლა.
3. ორგანიზაციის მხარდაჭერა და ცვლილება.
4. მონაწილეთა მიერ ახალი ცოდნისა და უნარების გამოყენება.
5. მოსწავლის შედეგები.

ეს უკანასკნელი არის საკვანძო და არსებითად დაკავშირებულია წარმატებასთან – როგორ იმოქმედა პროფესიული  განვითარების აქტივობამ სტუდენტებზე?

რაიმე სარგებლობა მოუტანა მათ?

დასკვნები

ფლეტჩერ-ვუდი ასკვნის, რომ “ეფექტური პროფესიული განვითარების რეცეპტი არ არსებობს”.

მთავარი არის ის, რომ  ვიფიქროთ თითქოს მასწავლებლებს შეუძლიათ მართონ საკუთარი პროფესიული  საჭიროებები და განვითარება.

ტიმპერლი და სხვები აცხადებენ:„პირველი [მითი] არის ის, რომ მასწავლებლები უნდა განიხილებოდნენ  როგორც თვითრეგულირებადი პროფესიონალები, რომლებსაც საკმარისი დრო და რესურსები  აქვთ, მოსწავლეებს კარგი მასწავლებლები სჭირდებათ. მასწავლებლები ვითარდებიან მხარდაჭერით, ინვესტიციით და რწმენით კარიერის  ყველა ეტაპზე.

და ბოლოს :

რატომ არის უწყვეტი პროფესიული განვითარება მნიშვნელოვანი მასწავლებლებისთვის?

მასწავლებელთა განვითარების შესაძლებლობა საუკეთესო საშუალებაა სტუდენტების საუკეთესო განათლების  უზრუნველსაყოფად, რაც მათ საშუალებას მისცემს მიაღწიონ თავიანთ პოტენციალს.

როგორ უნდა ჩამოვაყალიბო პროფესიული განვითარების პროგრამა?

წარმატებული პროფესიული განვითარების პროგრამის გასაღები არის ის, რომ ის უნდა იყოს მდგრადი, მხარდაჭერილი, სტრუქტურირებული და მიზანზე ორიენტირებული.

თქვენი პროფესიული განვითარების პროგრამამ უნდა გაითვალისწინოს შემდეგი :

1. დარწმუნდით, რომ ის საჭიროებაზე მორგებულია;
2. დარწმუნდით, რომ ის მხარდაჭერილია;
3. შეუსაბამეთ ის სკოლის მისიას და ხედვას;
4. შექმენით მხარდაჭერის პოზიტიური ატმოსფერო ყველა თანამშრომლისთვის;
5. ზოგჯერ საუკეთესო პროფესიული განვითარება კოლეგებთან საუბარია;
6. განჭვრიტეთ კლიმატის ცვლილებები – პერსონალის ბრუნვა, დრო, ლიდერობის მხარდაჭერა; იყავი პროაქტიული;
7. გამოყავით სივრცე და დრო სწავლის თეორიებისა და სტრატეგიების შესასწავლად;
8. მიეცით პედაგოგიურ კვლევებს გამოყენება და სინთეზირება;
9. ისარგებლეთ თქვენი სკოლის გამოცდილებით და რესურსით;
10. სიფრთხილით მოვეკიდოთ ზედაპირულ ინიციატივებს .

 

წყაროები:

1. Fletcher-Wood, H (2018); Designing Professional Development for Teacher Change; IfT.
2. Sutton Trust (2011) Improving the impact of teachers on pupil achievement in the UK.
3. Kennedy, Mary. (2019). How We Learn About Teacher Learning. Review of Research in Education. 43. 138-162.
4. Cordingley, P., Higgins, S., Greany, T., Buckler, N., Coles-Jordan, D., Crisp, B., Saunders, L., Coe, R. Developing Great Teaching: Lessons from the international reviews into effective professional development. Teacher Development Trust. 2015.
5. Timperley, A. Wilson, H. Barrar & I. Fung (2007) Teacher Professional Learning and Development: Best EvidenceSynt hesis Iteration Wellington, New Zealand: Ministry of Education.
6. Fletcher-Wood, H and Zuccollo, J (2020); The effects of high quality professional development on teachers and students; EPI.
7. Timperley, H; (2008); Teacher Professional Learning and Development; International Academy of Education.
8. Guskey, T; (2000); Evaluating Professional Development; Corwin Press.
9. Weston, D and Clay, B; (2018); Unleashing Great Teaching; Routledge (Taylor Francis).
10. https://www.educationcorner.com/professional-development-in-education/

წყარო  http://mastsavlebeli.ge/

წყვილებსა და ჯგუფებში მუშაობის ეფექტიანობა მოსწავლეთა თავდაჯერებულობის ამაღლებასა და ჩართულობაში

 

მეცხრე წელია საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს ვასწავლი ინგლისურ ენას.  მათთან ურთიერთობა ყოველდღიურად მიწევს. ხშირად ვფიქრობ, როგორ დავგეგმო გაკვეთილი ისე, რომ საბოლოო შედეგი არა მოსწავლეების მიერ ფაქტობრივი ინფორმაციის დამახსოვრება, არამედ მაღალ სააზროვნო უნარებზე გასვლა, კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბება და მათი მრავალმხრივი განვითარება იყოს, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ ცოდნის ტრანსფერი რეალურ ცხოვრებაში. ვფიქრობ, ვგეგმავ და მივდივარ დასკვნამდე, რომ მცირე ჯგუფებსა და წყვილებში მუშაობა არსებითად მნიშვნელოვანია პედაგოგიურ მოღვაწეობაში.

პატარა ჯგუფებსა და წყვილებში მუშაობა დიდ როლს ასრულებს არატრადიციული, მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების დროს. კვლევები გვიჩვენებს, რომ მსგავსი მიდგომებით სწავლებისას მოსწავლეებს უფრო მეტი შესაძლებლობა აქვთ ,ისაუბრონ უცხოურ ენაზე, ვიდრე ტრადიციული,  მასწავლებელზე ორიენტირებული სწავლებისას. (Long and Porter, 1985).  თეორიული პერსპექტივიდან, პატარა ჯგუფებსა და წყვილებში მუშაობა ენის სწავლების ორ მთავარ თეორიას ეყრდნობა: ინტერაქციის ფსიქოლინგვისტური თეორია (Long-ის თეორიებზე დაყრდნობით (1983; 1996)) და სოციოკულტურული თეორია (ვიგოტსკის თეორიებზე დაყრდნობით (1978)). ორივე თეორია ორიენტირებულია ინტერაქციული სწავლების მნიშვნელობაზე.  ხოლო, როგორც ჰარმერი (2001: 207) განმარტავს „წყვილებსა და ჯგუფებში მოსწავლეთა მუშაობა არის ენის გამოყენების მყარი ინსტრუმენტი, რაც შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს სხვადასხვა აქტივობებისთვის, იქნება ეს მეტყველება (speaking), წერა (writing), კითხვა (reading) თუ სხვა.“

ვთანხმდებით იმაზე, რომ წყვილებსა და ჯგუფებში მუშაობა გადამწყვეტ როლს ასრულებს თანამედროვე სწავლებაში. ამაში კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, მაშინ როცა ჩვენი სკოლის, ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლისა და Global Partner-ის წარმომადგენელ ამერიკელ სპეციალისტებთან ხელშეკრულების საფუძველზე, ამერიკელი სპეციალისტები: – ლანეტ დელინგერი, რუთ დერიქი და მარა ჯონსონი – ჩამოვიდნენ ბათუმში. Global Partners-ს ჰყავს გამოცდილი, მაღალკვალიფიციური პედაგოგების ჯგუფი, რომლებიც ზრუნავენ მსოფლიო მასშტაბით მასწავლებლებისა და მოსწავლეების ინგლისური ენის გაღრმავებაზე. ისინი გვესწრებოდნენ გაკვეთილებზე, გვიბრუნებდნენ უკუკავშირებს, გვიზიარებდნენ  გამოცდილებას, გვაძლევდნენ რეკომენდაციებს და გვიტარებდნენ ტრენინგებს. ტრენინგებს უძღვებოდნენ გამოცდილი ამერიკელი პედაგოგები : ლანეტ დელინგერ – Global Partners-ის დირექტორი, რუთ დერიქ – Global Partners-ის დირექტორის მოადგილე, მარა ჯონსონ – Global Partners-ის. ტრენინგებზე გვაცნობდნენ სხვადასხვა წყვილში და ჯგუფებში მუშაობის ტექნიკებსა და აქტივობებს.

შემოგთავაზებთ ამერიკელი სპეციალისტების მიერ გაზიარებულ წყვილებსა  და ჯგუფებში მუშაობის აქტივობებს. შესაძლოა, თქვენ უკვე იცნობთ და იყენებთ კიდეც აღნიშნულ აქტივობებს, მაგრამ ვიღაცისთვის  ეს მეთოდი ახალი იყოს. (შემოთავაზებულია მხოლოდ აქტივობების აღწერა და არა მათი მიზნები, ცნებები და ესგ-სთან შესაბამისობა).  ესენია:

1. “Interview your partner”– მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებში და მასწავლებლის მიერ წინასწარ შემუშავებული საკვანძო სიტყვებითა და სამიზნე გრამატიკული სტრუქტურის მქონე შეკითხვების გამოყენებით თავიან მეწყვილეებს ინტერვიუს ართმევენ, პასუხებს ინიშნავენ და კლასის წინაშე წარადგენენ.
2. “Tell me more”- მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებში, მათ ურიგდებათ სხვადასხვა ინფორმაციის შემცველი საკითხავი მასალა. მოსწავლეების დავალებაა ერთმანეთზე შეკითხვების დასმით გაცვალონ ინფორმაცია, მიღებული ინფორმაცია ჩაინიშნონ და წარადგინონ კლასის წინაშე.
3. “A spy in a group“ _ მოსწავლეები მუშაობენ წინასწარ დაყოფილ ჯგუფებში. პრობლემატური საკითხის ირგვლივ მსჯელობენ, მოჰყავთ პირადი მაგალითები და ქმნიან იდეების ნუსხას. მასწავლებელი ორივე ჯგუფის  მოსწავლეებს ურიგებს პატარა ფურცლებს. ყველა ფურცელი ცარიელია ერთის გარდა, რომელზეც წერია სიტყვა Spy-ჯაშუში. მოსწავლე, რომელსაც შეხვდება Spy ფურცელი გადადის მეორე ჯგუფში, მეორე ჯგუფის Spy კი პირველ ჯგუფში. ჯაშუშების დავალებაა  ჯგუფის ახალ წევრებს მოახსენონ  ჯგუფებში გაჟღერებული აზრები, იდეები და პირადი მაგალითები.
4. “Pictionary” – მოსწავლეები მუშაობენ მცირე ჯგუფებში. ერთი მოსწავლე თითოეული ჯგუფიდან გადის დაფასთან და ხატავს თემასთან დაკავშირებულ კონცეპტს განსაზღვრულ დროში. ჯგუფების დანარჩენმა წევრებმა უნდა გამოიცნონ, თუ რას ხატავს მათი ჯგუფის წევრი. აქტივობა მანამ გრძელდება, სანამ ყველა მოსწავლეს არ მიეცემა დახატვის შანსნი.
5. “Scattergories”– მასწავლებელი დაფაზე ხაზავს სხვადასხვა კატეგორიების შემცველ ცხრილს. მაგალითად:

	Rivers	Fruits	Animals	Cities
A
B
C
D

 

კატეგორიების შეცვლა  შესაძლებელია კლასის დონისა და თემის მიხედვით. შემთხვევითობის პრინციპით შერჩეულ ასო-ბგერაზე წყვილებმა ან ჯგუფებმა უნდა შეავსონ ცხრილი კატეგორიების მიხედვით.

6. “Information gap”- წყვილებს ეძლევათ თითქმის ერთნაირი ფოტოები მცირე განსხვავებებით. წყვილებმა ერთმანეთს ფოტოები არ უნდა აჩვენონ და შეეცადონ, აღუწერონ ფოტო ყველა დეტალის გათვალისწინებით. მოსწავლეები ერთმანეთს უსმენენ, ფოტოების ჩვენების გარეშე ადგენენ განსხვავებებს მათ შორის. ეს აქტივობა განსაკუთრებით ეფექტურია დაწყებით საფეხურზე There is/There are, ფერების, ცხოველების, სხვადასხვა ლექსიკური ერთეულებისა და ადგილის წინდებულების სწავლებისას.
7. “Telephone conversation” – მოსწავლეები ერთმანეთთან ზურგით სხედან და შესწავლილი სატელეფონო საუბრისთვის სახასიათო ფრაზების გამოყენებით წარმართავენ დიალოგს. ერთმანეთს უსმენენ და პასუხობენ შეკითხვებზე. ეს აქტივობა მათში აღძრავს ინტერესს და ამავდროულად, მოსმენის უნარის განვითარებასაც შეუწყობს ხელს.
8. “Divide and Conquer”– მასწავლებელი ჯგუფებად დაყოფილ მოსწავლეებს ავალებს წაიკითხონ წიგნის ან მოთხრობის რამდენიმე თავი/პარაგრაფი. ჯგუფის წევრებმა უნდა გადაინაწილონ თავები/პარაგრაფები, შეთანხმდნენ, ვინ რომელ თავს/პარაგრაფს წაიკითხავს. წაკითხვისთვის განკუთვნილი გონივრული ვადის გასვლის შემდეგ, მოსწავლეები ერთმანეთს უზიარებენ თითოეული თავის/პარაგრაფის მთავარ სათქმელს/მოკლე შინაარს, რის შემდეგაც ხდება ნაწარმოების შეფასება.
9. “Jigsaw”-ეს ბევრისთვის ცნობილი სტრატეგია მიზნად ისახავს, მოსწავლეები „ექსპერტები“ გახდნენ კონკრეტულ საკითხში, შემდეგ კი თავიანთი გამოცდილება გაუზიარონ  სხვებს. მასწავლებელი სამიზნე თემას/დასამუშავებელ ტექსტს ყოფს რამდენიმე შემადგენელ ნაწილად (“puzzle pieces”), აყალიბებს 3-5 კაციან ჯგუფებს და თითოეულ მათგანს ავალებს მათთვის განკუთვნილი სამიზნე ტექსტის დამუშავებას, მნიშვნელოვანი და მეორეხარისხოვანი საკითხების გამოყოფას, ტექსტის შეფასებას. მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები, ტექსტის მათთვის განკუთვნილი ნაწილის, „ექსპერტები“ გახდებიან, მასწავლებელი ჯგუფის წევრებს სხვადასხვა ჯგუფებში გადასვამს, ისე რომ ჯგუფებში გადანაწილდეს ტექსტის  შემადგენელი სხვადასხვა ნაწილის „ექსპერტი“. მოსწავლეები ერთმანეთს უზიარებენ საწყის ჯგუფებში მიღებულ გამოცდილებას, რის მეშვეობითაც ქმნიან ცოდნის დასრულებულ სახეს.
10. “Think–Pair-Share”– დაფიქრდი, დაწყვილდი, გაუზიარე. ამ ტიპის უმარტივესი წყვილში მუშაობა, მოსწავლეებს აძლევს შესაძლებლობას, ჯერ თავად დაფიქრდნენ კონკრეტულ საკითხზე, იმუშაონ მეწყვილესთან ერთად და ბოლოს წარმოადგინონ საერთო პასუხი კლასის წინაშე. მასწავლებელი წინასწარ მომზადებულ შეკითხვებს კითხულობს ან დაფაზე წერს. მოსწავლეები მუშაობენ დამოუკიდებლად, ფიქრობენ კონკრეტულ შეკითხვებზე, აკეთებენ ჩანაწერებს. გონივრული ვადის გასვლის შემდეგ, თავიანთ მოსაზრებებს მეწყვილეებს უზიარებენ, ერთმანეთს უსმენენ, ერთად მსჯელობენ და მიდიან საბოლოო პასუხამდე, რის შემდეგაც თავიანთ მოსაზრებებს კლასის წინაშე აჟღერებენ.

ამერიკელ პედაგოგებთან თანამშრომლობის გარდა, ჩემმა სკოლამ მომცა შესანიშნავი შესაძლებლობა, მემუშავა ნორვეგიელ ინგლისური ენის პედაგოგთან, პაბლო რევისთან ერთად. მე და ბატონი პაბლო ერთად ვგეგმავდით და ვატარებდით ინტერაქციულ  გაკვეთილებს. ერთმანეთს ვუზიარებდით ჩვენს გამოცდილებებს და ვცდილობდით,  ერთად მოგვეგვარებინა კლასში წამოჭრილი ესა თუ ის სირთულე.  დავგეგმეთ და განვახორციელეთ არაერთი წყვილში და ჯგუფებში მუშაობის აქტივობები, რამაც კიდევ ერთხელ დამარწმუნა ამ მიდგომით სწავლების ეფექტიანობაში, ვინაიდან მოსწავლეები მეტად თავდაჯერებულნი გახდნენ, განუვითარდათ კოლაბორაციის, თანამშრომლობისა და სოციალური უნარები.

ჩვენ, მასწავლებლებმა უნდა დავძლიოთ ჯგუფური მუშაობით გამოწვეული შესაძლო პრობლემების შიში. ცხადია, თავდაპირველად გაგვიჭირდება, მაგრამ რაც უფრო ხშირად მივმართავთ ამ სტრატეგიას, მით უფრო დავიხვეწებით ჩვენც და ჩვენთან ერთად მოსწავლეებიც შეეჩვევიან გუნდურ მუშაობას.

წყვილებსა და ჯგუფებში მუშაობის ეფექტიანობა მოსწავლეთა თავდაჯერებულობის ამაღლებასა და ჩართულობაში

 

მადონა ფუტკარაძე

მეცხრე წელია საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს ვასწავლი ინგლისურ ენას.  მათთან ურთიერთობა ყოველდღიურად მიწევს. ხშირად ვფიქრობ, როგორ დავგეგმო გაკვეთილი ისე, რომ საბოლოო შედეგი არა მოსწავლეების მიერ ფაქტობრივი ინფორმაციის დამახსოვრება, არამედ მაღალ სააზროვნო უნარებზე გასვლა, კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბება და მათი მრავალმხრივი განვითარება იყოს, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ ცოდნის ტრანსფერი რეალურ ცხოვრებაში. ვფიქრობ, ვგეგმავ და მივდივარ დასკვნამდე, რომ მცირე ჯგუფებსა და წყვილებში მუშაობა არსებითად მნიშვნელოვანია პედაგოგიურ მოღვაწეობაში.

პატარა ჯგუფებსა და წყვილებში მუშაობა დიდ როლს ასრულებს არატრადიციული, მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების დროს. კვლევები გვიჩვენებს, რომ მსგავსი მიდგომებით სწავლებისას მოსწავლეებს უფრო მეტი შესაძლებლობა აქვთ ,ისაუბრონ უცხოურ ენაზე, ვიდრე ტრადიციული,  მასწავლებელზე ორიენტირებული სწავლებისას. (Long and Porter, 1985).  თეორიული პერსპექტივიდან, პატარა ჯგუფებსა და წყვილებში მუშაობა ენის სწავლების ორ მთავარ თეორიას ეყრდნობა: ინტერაქციის ფსიქოლინგვისტური თეორია (Long-ის თეორიებზე დაყრდნობით (1983; 1996)) და სოციოკულტურული თეორია (ვიგოტსკის თეორიებზე დაყრდნობით (1978)). ორივე თეორია ორიენტირებულია ინტერაქციული სწავლების მნიშვნელობაზე.  ხოლო, როგორც ჰარმერი (2001: 207) განმარტავს „წყვილებსა და ჯგუფებში მოსწავლეთა მუშაობა არის ენის გამოყენების მყარი ინსტრუმენტი, რაც შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს სხვადასხვა აქტივობებისთვის, იქნება ეს მეტყველება (speaking), წერა (writing), კითხვა (reading) თუ სხვა.“

ვთანხმდებით იმაზე, რომ წყვილებსა და ჯგუფებში მუშაობა გადამწყვეტ როლს ასრულებს თანამედროვე სწავლებაში. ამაში კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, მაშინ როცა ჩვენი სკოლის, ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლისა და Global Partner-ის წარმომადგენელ ამერიკელ სპეციალისტებთან ხელშეკრულების საფუძველზე, ამერიკელი სპეციალისტები: – ლანეტ დელინგერი, რუთ დერიქი და მარა ჯონსონი – ჩამოვიდნენ ბათუმში. Global Partners-ს ჰყავს გამოცდილი, მაღალკვალიფიციური პედაგოგების ჯგუფი, რომლებიც ზრუნავენ მსოფლიო მასშტაბით მასწავლებლებისა და მოსწავლეების ინგლისური ენის გაღრმავებაზე. ისინი გვესწრებოდნენ გაკვეთილებზე, გვიბრუნებდნენ უკუკავშირებს, გვიზიარებდნენ  გამოცდილებას, გვაძლევდნენ რეკომენდაციებს და გვიტარებდნენ ტრენინგებს. ტრენინგებს უძღვებოდნენ გამოცდილი ამერიკელი პედაგოგები : ლანეტ დელინგერ – Global Partners-ის დირექტორი, რუთ დერიქ – Global Partners-ის დირექტორის მოადგილე, მარა ჯონსონ – Global Partners-ის. ტრენინგებზე გვაცნობდნენ სხვადასხვა წყვილში და ჯგუფებში მუშაობის ტექნიკებსა და აქტივობებს.

შემოგთავაზებთ ამერიკელი სპეციალისტების მიერ გაზიარებულ წყვილებსა  და ჯგუფებში მუშაობის აქტივობებს. შესაძლოა, თქვენ უკვე იცნობთ და იყენებთ კიდეც აღნიშნულ აქტივობებს, მაგრამ ვიღაცისთვის  ეს მეთოდი ახალი იყოს. (შემოთავაზებულია მხოლოდ აქტივობების აღწერა და არა მათი მიზნები, ცნებები და ესგ-სთან შესაბამისობა).  ესენია:

1. “Interview your partner”– მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებში და მასწავლებლის მიერ წინასწარ შემუშავებული საკვანძო სიტყვებითა და სამიზნე გრამატიკული სტრუქტურის მქონე შეკითხვების გამოყენებით თავიან მეწყვილეებს ინტერვიუს ართმევენ, პასუხებს ინიშნავენ და კლასის წინაშე წარადგენენ.
2. “Tell me more”- მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებში, მათ ურიგდებათ სხვადასხვა ინფორმაციის შემცველი საკითხავი მასალა. მოსწავლეების დავალებაა ერთმანეთზე შეკითხვების დასმით გაცვალონ ინფორმაცია, მიღებული ინფორმაცია ჩაინიშნონ და წარადგინონ კლასის წინაშე.
3. “A spy in a group“ _ მოსწავლეები მუშაობენ წინასწარ დაყოფილ ჯგუფებში. პრობლემატური საკითხის ირგვლივ მსჯელობენ, მოჰყავთ პირადი მაგალითები და ქმნიან იდეების ნუსხას. მასწავლებელი ორივე ჯგუფის  მოსწავლეებს ურიგებს პატარა ფურცლებს. ყველა ფურცელი ცარიელია ერთის გარდა, რომელზეც წერია სიტყვა Spy-ჯაშუში. მოსწავლე, რომელსაც შეხვდება Spy ფურცელი გადადის მეორე ჯგუფში, მეორე ჯგუფის Spy კი პირველ ჯგუფში. ჯაშუშების დავალებაა  ჯგუფის ახალ წევრებს მოახსენონ  ჯგუფებში გაჟღერებული აზრები, იდეები და პირადი მაგალითები.
4. “Pictionary” – მოსწავლეები მუშაობენ მცირე ჯგუფებში. ერთი მოსწავლე თითოეული ჯგუფიდან გადის დაფასთან და ხატავს თემასთან დაკავშირებულ კონცეპტს განსაზღვრულ დროში. ჯგუფების დანარჩენმა წევრებმა უნდა გამოიცნონ, თუ რას ხატავს მათი ჯგუფის წევრი. აქტივობა მანამ გრძელდება, სანამ ყველა მოსწავლეს არ მიეცემა დახატვის შანსნი.
5. “Scattergories”– მასწავლებელი დაფაზე ხაზავს სხვადასხვა კატეგორიების შემცველ ცხრილს. მაგალითად:

	Rivers	Fruits	Animals	Cities
A
B
C
D

 

კატეგორიების შეცვლა  შესაძლებელია კლასის დონისა და თემის მიხედვით. შემთხვევითობის პრინციპით შერჩეულ ასო-ბგერაზე წყვილებმა ან ჯგუფებმა უნდა შეავსონ ცხრილი კატეგორიების მიხედვით.

6. “Information gap”- წყვილებს ეძლევათ თითქმის ერთნაირი ფოტოები მცირე განსხვავებებით. წყვილებმა ერთმანეთს ფოტოები არ უნდა აჩვენონ და შეეცადონ, აღუწერონ ფოტო ყველა დეტალის გათვალისწინებით. მოსწავლეები ერთმანეთს უსმენენ, ფოტოების ჩვენების გარეშე ადგენენ განსხვავებებს მათ შორის. ეს აქტივობა განსაკუთრებით ეფექტურია დაწყებით საფეხურზე There is/There are, ფერების, ცხოველების, სხვადასხვა ლექსიკური ერთეულებისა და ადგილის წინდებულების სწავლებისას.
7. “Telephone conversation” – მოსწავლეები ერთმანეთთან ზურგით სხედან და შესწავლილი სატელეფონო საუბრისთვის სახასიათო ფრაზების გამოყენებით წარმართავენ დიალოგს. ერთმანეთს უსმენენ და პასუხობენ შეკითხვებზე. ეს აქტივობა მათში აღძრავს ინტერესს და ამავდროულად, მოსმენის უნარის განვითარებასაც შეუწყობს ხელს.
8. “Divide and Conquer”– მასწავლებელი ჯგუფებად დაყოფილ მოსწავლეებს ავალებს წაიკითხონ წიგნის ან მოთხრობის რამდენიმე თავი/პარაგრაფი. ჯგუფის წევრებმა უნდა გადაინაწილონ თავები/პარაგრაფები, შეთანხმდნენ, ვინ რომელ თავს/პარაგრაფს წაიკითხავს. წაკითხვისთვის განკუთვნილი გონივრული ვადის გასვლის შემდეგ, მოსწავლეები ერთმანეთს უზიარებენ თითოეული თავის/პარაგრაფის მთავარ სათქმელს/მოკლე შინაარს, რის შემდეგაც ხდება ნაწარმოების შეფასება.
9. “Jigsaw”-ეს ბევრისთვის ცნობილი სტრატეგია მიზნად ისახავს, მოსწავლეები „ექსპერტები“ გახდნენ კონკრეტულ საკითხში, შემდეგ კი თავიანთი გამოცდილება გაუზიარონ  სხვებს. მასწავლებელი სამიზნე თემას/დასამუშავებელ ტექსტს ყოფს რამდენიმე შემადგენელ ნაწილად (“puzzle pieces”), აყალიბებს 3-5 კაციან ჯგუფებს და თითოეულ მათგანს ავალებს მათთვის განკუთვნილი სამიზნე ტექსტის დამუშავებას, მნიშვნელოვანი და მეორეხარისხოვანი საკითხების გამოყოფას, ტექსტის შეფასებას. მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები, ტექსტის მათთვის განკუთვნილი ნაწილის, „ექსპერტები“ გახდებიან, მასწავლებელი ჯგუფის წევრებს სხვადასხვა ჯგუფებში გადასვამს, ისე რომ ჯგუფებში გადანაწილდეს ტექსტის  შემადგენელი სხვადასხვა ნაწილის „ექსპერტი“. მოსწავლეები ერთმანეთს უზიარებენ საწყის ჯგუფებში მიღებულ გამოცდილებას, რის მეშვეობითაც ქმნიან ცოდნის დასრულებულ სახეს.
10. “Think–Pair-Share”– დაფიქრდი, დაწყვილდი, გაუზიარე. ამ ტიპის უმარტივესი წყვილში მუშაობა, მოსწავლეებს აძლევს შესაძლებლობას, ჯერ თავად დაფიქრდნენ კონკრეტულ საკითხზე, იმუშაონ მეწყვილესთან ერთად და ბოლოს წარმოადგინონ საერთო პასუხი კლასის წინაშე. მასწავლებელი წინასწარ მომზადებულ შეკითხვებს კითხულობს ან დაფაზე წერს. მოსწავლეები მუშაობენ დამოუკიდებლად, ფიქრობენ კონკრეტულ შეკითხვებზე, აკეთებენ ჩანაწერებს. გონივრული ვადის გასვლის შემდეგ, თავიანთ მოსაზრებებს მეწყვილეებს უზიარებენ, ერთმანეთს უსმენენ, ერთად მსჯელობენ და მიდიან საბოლოო პასუხამდე, რის შემდეგაც თავიანთ მოსაზრებებს კლასის წინაშე აჟღერებენ.

ამერიკელ პედაგოგებთან თანამშრომლობის გარდა, ჩემმა სკოლამ მომცა შესანიშნავი შესაძლებლობა, მემუშავა ნორვეგიელ ინგლისური ენის პედაგოგთან, პაბლო რევისთან ერთად. მე და ბატონი პაბლო ერთად ვგეგმავდით და ვატარებდით ინტერაქციულ  გაკვეთილებს. ერთმანეთს ვუზიარებდით ჩვენს გამოცდილებებს და ვცდილობდით,  ერთად მოგვეგვარებინა კლასში წამოჭრილი ესა თუ ის სირთულე.  დავგეგმეთ და განვახორციელეთ არაერთი წყვილში და ჯგუფებში მუშაობის აქტივობები, რამაც კიდევ ერთხელ დამარწმუნა ამ მიდგომით სწავლების ეფექტიანობაში, ვინაიდან მოსწავლეები მეტად თავდაჯერებულნი გახდნენ, განუვითარდათ კოლაბორაციის, თანამშრომლობისა და სოციალური უნარები.

ჩვენ, მასწავლებლებმა უნდა დავძლიოთ ჯგუფური მუშაობით გამოწვეული შესაძლო პრობლემების შიში. ცხადია, თავდაპირველად გაგვიჭირდება, მაგრამ რაც უფრო ხშირად მივმართავთ ამ სტრატეგიას, მით უფრო დავიხვეწებით ჩვენც და ჩვენთან ერთად მოსწავლეებიც შეეჩვევიან გუნდურ მუშაობას.

 

 წყარო http://mastsavlebeli.ge

შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება მათემატიკის სწავლების პროცესში

 

შემოქმედებითი აზროვნება არის მოვლენათა ახლებურად ხედვის და პრობლემათა გადაჭრის ორიგინალური, მანამდე არარსებული გზის პოვნის უნარი. შემოქმედებითი აზროვნების განმასხვავებელ ნიშნად ითვლება იდეათა ახლებური კავშირებისა და შეხამებების პოვნა. მაშასადამე, შემოქმედებითი აზროვნება არის რთული სააზროვნო უნარ-ჩვევა, რომელიც პრობლემის გადაჭრისას არასტანდარტული პასუხების მიგნების შესაძლებლობას იძლევა. ეს არის რაიმეს ახალი გზით კეთება ან დანახვა, რომელიც ხასიათდება იდეების სიმრავლით, მრავალფეროვნებით(მოქნილობა, საკითხის სხვადასხვა კუთხით დანახვა), სიახლით(ორიგინალობით) და გარდაქმნის უნარით(ძველი იდეების საფუძველზე ახლის შექმნა).

როგორც შემოქმედებითი აზროვნების ერთ-ერთი გამოჩენილი მკვლევარი ედუარდ დე ბონო მიიჩნევს, არ არის აუცილებელი, შემოქმედებითი პროცესი კოლექტიურ შრომად გადავაქციოთ. „შესაბამისი გარემოს შექმნითა და კარგად შერჩეული მეთოდების გამოყენებით ინდივიდი შეიძლება ბევრად უფრო ეფექტიან შემოქმედებით ნატურად ვაქციოთ, რომელიც ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოავლენს ამ უნარს“ (ე. ბონო, 2005:245). ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში, მეცნიერთა დიდი ნაწილი აზროვნებას ინდივიდის პიროვნულ თვისებად თვლიდა და მის გაუმჯობესებას შეუძლებლად მიიჩნევდა. კვლევების შედეგად დადგინდა, რომ შესაძლებელია კრეატიულობის განვითარება, გაძლიერება და ხელშეწყობა ერთი ადამიანის ან ჯგუფების გარემოს საშუალებით.

შემოქმედებითი აზროვნების კვლევისას ითვალისწინებენ არა მხოლოდ აზროვნების პროცესს და პროდუქტს, არამედ თავად პიროვნებას, რადგან სწორედ ის ახორციელებს შემოქმედებით აქტს და ქმნის ახალს. შემოქმედებითი აზროვნებისას ადამიანი აზროვნებას ერთი კონკრეტული საკითხით იწყებს, მაგრამ კვლევა-ძიების პროცესში სხვადასხვა მიმართულებით ვითარდება, რის შედეგადაც წარმოიშობა მრავალფეროვანი, ფართო, საინტერესო არჩევანი. ეს არის რაიმეს ახალი გზით კეთება ან დანახვა, რომელიც ხასიათდება იდეების სიმრავლით, მრავალფეროვნებით, სიახლითა და გარდაქმნის უნარით.

კვლევების მიხედვით, მათემატიკის გაკვეთილზე შემოქმედებითი აზროვნების განვითარების შემაფერხებელი ფაქტორებია:

• აქცენტი კეთდება ცოდნის დაგროვებაზე და არა მის გაგება-გააზრებაზე;
• მოსწავლეებს ნაკლებად ეძლევათ არჩევანის გაკეთების საშუალება;
• არ ხდება გონივრული რისკების სწორი შეფასებები, წახალისებები, რომელიც დაეხმარება მათ შეცდომების მიმართ შიშის დაძლევაში;
• აქცენტი არ კეთდება აქტივობებზე, რომელიც ხელს შეუწყობს იდეების წარმოშობას;
• ნაკლებად ხდება პრობლემის სხვადასხვა კუთხით განხილვა და მისი ორიგინალური გადაწყვეტა;
• სჭირდებათ გარემო, სადაც აქვთ თავისუფლება გამოხატონ საკუთარი აზრი, რომელიც ჩარჩოში არ არის მოქცეული და გახსნილია ახალი იდეებისთვის;

აქცენტი გადატანილია შედეგზე და არა შექმნის პროცესზე.

მინდა გაგიზიაროთ ჩემ მიერ გამოყენებული რამდენიმე აქტივობა პრობლემის გადასაწყვეტად.

გონებრივი იერიში(Brain storming)

მიზანი: შემოქმედებითი და ანალიტიკური აზროვნების განვითარება.

აქტივობის დასაწყისში, ელექტრონული რესურსის გამოყენებით, მოსწავლეებს გავაცანი მეთოდის ფუძემდებლის, ოსბორნის მიერ შემუშავებული რამდენიმე ძირითადი კანონი, რომლებიც კრეატიული იდეების შეგროვების აუცილებელი გარანტია.  პროცესის მოდერატორი იყო ერთ-ერთი მოსწავლე, რომელმაც მკაფიოდ ჩამოაყალიბა  საკითხი, კონკრეტული კითხვების დასმით.

ამოცანა:  გამოიყენეთ სხვადასხვა ხერხი და დაასაბუთეთ, რომ ტრაპეციის ფერდების შემცველი წრფეების გადაკვეთის წერტილი და ფუძეების შუა წერტილები ერთ წრფეს ეკუთვნის.

ჯგუფიდან წამოსული ყველა იდეა(დასაბუთების ხერხები) კრიტიკის გარეშე, მოდერატორმა დააფიქსირა ფლიპჩარტზე. აქტივობის ამ  ეტაპზე, რომელსაც 10 წუთი დაეთმო, მონაწილეებმა გამოამჟღავნეს მაღალი სააზროვნო უნარები. შემდეგ დაიწყო იდეების გაცხრილვა, იმ წინადადებების უარყოფა, რომლებიც ხელს ვერ შეუწყობენ პრობლემის მოგვარებას. აღსანიშნავია, რომ მოდერატორი არ გამოხატავდა არც ერთი იდეისადმი თავის დამოკიდებულებას. ბოლოს, დაძაბული შემოქმედებითი მუშაობის შემდეგ, ერთმანეთთან შეთანხმების საფუძველზე, საკლასო დისკუსიის გზით, წარმოადგინეს პრობლემის მოგვარების ყველა შესაძლო გზა, ამომწურავად იყო პასუხი გაცემული ყველა კითხვაზე.

ერთ-ერთმა  ჯგუფმა ოთხი სხვადასხვა ხერხით შეძლო დასაბუთება-სამკუთხედების მსგავსებით, ვექტორების გამოყენებით, ფართობების ფორმულებით, კოორდინატების მეთოდით, დანარჩენმა ჯგუფებმა-ორი ან სამი ხერხით. ბოლოს გაიმართა დისკუსია, სადაც გამოყენებული გზების შესახებ იყო მსჯელობა. დაიწყო შედარება, შეფასება. უმრავლესობამ ყველაზე ორიგინალურ გადაწყვეტილებად ჩათვალა  სამკუთხედების მსგავსების ნიშნების გამოყენება. შესაბამისი არგუმენტების მოყვანით დაასაბუთეს ამ ხერხის უპირატესობა.

გამოყენებული დავალება, მოითხოვდა პრობლემის რამდენიმე გზით  გადაწყვეტას, იდეების ძიებას. მოსწავლეები თამამად გამოთქვამდნენ მოსაზრებებს, რომლებიც არავის გაუკრიტიკებია. მოხდა იდეების ერთობლივი განხილვა ყველაზე პრაქტიკული გადაწყვეტილების მიღებამდე.  მოსწავლეები აღნიშნავდნენ, რომ შესაძლებელია ერთსა და იმავე ამოცანას ამოხსნის სხვადასხვა გზა ჰქონდეს და თითოეული მათგანი სწორი და შედეგიანი იყოს. აქტივობის ბოლოს, ერთმა მოსწავლემ გამოთქვა სურვილი შეექმნათ  განხილული ამოცანის ანიმაცია(https://9bklasi52.blogspot.com/), მას მალე გამოუჩნდა თანამოაზრეები, მომდენო გაკვეთილზე დემონსტრირება გავუკეთეთ მათი შემოქმედების შედეგს. იდეა კრეატიული იყო, მიმართული იყო შედეგის გაუმჯობესებისკენ და მისთვის ხელი არ შემიშლია.  თუმცა, შევახსენე მათ, რომ ყველანაირ გადაწყვეტილებას აქვს მიზანი, რომელიც აუცილებელია წინასწარ განსაზღვრო. შედეგზე მეტად,  შექმნის პროცესზე  გავამახვილე ყურადღება, მაინტერესებდა ის წინააღმდეგობები, რაც შეხვდებოდათ და როგორ შეძლებდნენ მათ გადალახვას. ბლოგზე მუშაობის პროცესს ყურადღებით ვადევნებდი თვალყურს.

მეთოდს, თითქმის ყოველთვის ვიყენებ გაკვეთილის ნებისმიერ ფაზაზე, მოსწავლეთა წინასწარი მომზადების გარეშე და მეხმარება საკითხის სხვადასხვა კუთხით განხილვაში, მაგალითად, „წერტილთა გეომეტრიული ადგილის“ პოვნის პრობლემის გადაჭრის დროს (კოორდინატთა მეთოდი, პითაგორას თეორემა), განმტკიცების ეტაპზე, სადაც მოსწავლეები საინტერესო მოსაზრებებს წარმოადგენენ და შემდეგ ამ ხერხებს ადარებენ ერთმანეთს, საუკეთესო ვარიანტის შესარჩევად. ეფექტიანია მისი გამოყენება საწყის ეტაპზეც, ახალი თემის შესწავლისას. თუმცა, ამჯერად  დავგეგმე გაკვეთილი, რომელიც ფანტაზიისა და წარმოსახვის უნარების გაძლიერებას ემსახურება, მოსწავლეებს  კიდევ ერთხელ, უფრო ვრცლად ვაჩვენე, რომ ერთსა და იმავე ამოცანას შეიძლება გადაწყვეტის რამდენიმე გზა მოვუძებნოთ და თითოეული მათგანი იყოს სწორი და  შედეგიანი.

დისნეის „აზროვნების სამი სკამი“.

მიზანი: გეომეტრიული გარდაქმნების პრაქტიკულ-საპროექტო ამოცანებში გამოყენების გაცნობით მოსწავლემ გაიფართოოს თვალსაწიერი, წარმოდგენა იქონიოს და თავად გახდეს შემოქმედი გეომეტრიული გარდაქმნების კვლევისას.

მოსწავლეებს ვესაუბრე ანიმაციური ფილმების ცნობილი ამერიკელი რეჟისორის და პროდიუსერის უოლტ დისნეის   ცხოვრების შესახებ – როგორ დაიწყო საქმიანობა პატარა, უცნობმა მწარმოებელმა და როგორ გაითქვა მთელ მსოფლიოში  სახელი თავისი შემოქმედებითი და წარმოსახვითი აზროვნებით. გავაცანი მათ დისნეის სასწავლო მეთოდი, რომლის სტრატეგიის არსი ასეთია: პრობლემის ხედვა სამ სხვადასხვა პერსპექტივაში და მოიცავს ინტუიციურ-კრეატიულ ელემენტებს.

მეოცნებეების, რეალისტების და კრიტიკოსების ჯგუფებმა ფუნქციების განაწილების შემდეგ, როლები მოირგეს. თავიდან მივეცი სრული თავისუფლება ფანტაზიის გამოვლენისთვის, საინტერესო და  მრავალფეროვან თემებს შორის, მეოცნებეების ჯგუფმა, ბოლოს  „დროის მანქანის“ შექმნის იდეა წარმოადგინა, ისაუბრეს  მისი  აუცილებლობის  შესახებ, გაიხსენეს ფილმები, სადაც აღწერილია მისი გამოყენებით დროში მოგზაურობა, თუმცა რეალისტებმა აღნიშნეს, რომ  იდეის პრაქტიკულად განხორციელების შანსი ნაკლებად არსებობს, ისაუბრეს მოსალოდნელი საფრთხეების შესახებ, ხოლო კრიტიკოსებმა შეაფასეს საკითხი, აღნიშნეს ხელის შემშლელი ფაქტორები.  თამაშმა ძალიან დადებითი ემოცია და განწყობა გამოიწვია, რომელიც აზროვნების მნიშვნელოვანი ნაწილია. შემდეგ მოსწავლეებს გავაცანი გაკვეთილის თემა და მიზანი, დაიწყო პრობლემის  გადაწყვეტის პროცესი : ორი დასახლებული პუნქტი გზის ერთ მხარესაა. რა ადგილას უნდა შევარჩიოთ გზაზე ავტობუსის  გაჩერება, რომ დასახლებული პუნქტები  ამ გაჩერების გავლით ერთმანეთს  უმოკლესი გზით დაუკავშირდეს?  მათემატიკის გამოყენება ამ პრაქტიკული ამოცანის ამოხსნისას სხვადასხვა დაშვებას მოითხოვს. მეოცნებეების ჯგუფმა მრავალფეროვანი იდეებით ფანტაზიის უსაზღვრო ნიჭი გამოავლინა, ამ ეტაპზე ყველა აზრი მისაღებია, დაფაზე  ყველა მათგანი ჩამოვწერე, შემდეგ რეალისტების ჯგუფმა პრობლემა პრაგმატულად გაანალიზა, იმსჯელეს, მიზნის შესაბამისი იყო თუ არა დასახელებული რამდენიმე იდეა,  შეესაბამება ეს იდეები მიზანს? იქნება თუ არა ეს გზა უმოკლესი? ვთქვათ, დასახლებული პუნქტები A და  B წერტილებია, ვეძებთ წრფეზე იმ C წერტილს, რომლისთვისაც AC+CB უმცირესია. მესამე-ჯგუფმა დასვა კითხვები, როგორ ვიპოვოთ მანძილი? არის თუ არა ეს გზა უმცირესი სიგრძის სხვა მარშრუტთან შედარებით? რა შეიძლება გაუმჯობესდეს, ისაუბრეს იდეის რისკებზე, იმაზე, თუ რა გამორჩათ მხედველობიდან?

ბოლოს მოხდა მიღებული გადაწყვეტილებების შეფასება და პრობლემის გადაჭრა.

მეთოდის გამოყენებამ საშუალება მომცა წამომეჭრა პრობლემა, რასაც მოჰყვა   მოსწავლეების ჩართვა მისი გადაწყვეტის გზების ძიებაში.  ეს მეთოდი ხელს უწყობს სტერეოტიპების მსხვრევას, სრულიად ახალი, თამამი იდეების გენერირებას.

მეთოდის გამოყენება პოზიტიური აღმოჩნდა თემის „გეომეტრიული გარდაქმნების გამოყენების“ შესწავლის დროს, ვინაიდან ეს საკითხი, ჩემი დაკვირვებით, მოსწავლეებში ყოველთვის ნაკლებად საინტერესო იყო და ბევრჯერ მიფიქრია, რა მეთოდებით მიმეწოდებინა იგი მათთვის. შემოქმედებითმა მიდგომამ პრობლემის გადაწყვეტას შეუწყო ხელი.

ბონოს „აზროვნების ექვსი ქუდი“.

მიზანი:  ცოდნის და გამოცდილების გამოყენება ექვსი მიმართულებით.

მოსწავლეებს გავაცანი „აზროვნების ექვსი ქუდის“ მეთოდის გამოყენების პრინციპები და წესები. ექვსი სხვადასხვა ფერის ქუდი-თეთრი, შავი, წითელი, ყვითელი, მწვანე, ლურჯი  ასახავს აზროვნების ძირითად ტიპებს.  ამ ქუდების დახურვით მოსწავლე ააქტიურებს იმ აზროვნებას, რომელიც შესაბამის ფერთან ასოცირდება. ამ აზროვნების ერთობლივი გამოყენება „გვაძლევს სრულყოფილ აზროვნულ შედეგს“. ვთქვათ, ხართ 100000 ლარის მფლობელი და გსურთ ამ თანხის სარფიანი გამოყენება. სად და როგორ დააბანდებდით ამ თანხას?

ჯგუფებმა აირჩიეს ლიდერები,  მათ მივეცი „ქუდების“  არჩევანის საშუალება. შეხვედრის ხელმძღვანელმა (ლურჯი ქუდი), მოკლედ გააცნო ჯგუფებს ქუდების კონცეფცია და ძირითადი პრობლემა. გეგმა:

ლურჯი ქუდი: განსაზღვრეთ რა არის მიზანი?

თეთრი ქუდი:  რა ვიცით, რა ინფორმაციას ვფლობთ, რა უნდა ვიცოდეთ ამოცანაში დასმული პრობლემის გადასაწყვეტად?

მწვანე ქუდი:  რა იდეები, გადაწყვეტილებები და გზები შესაძლებელია მოვიფიქროთ პრობლემის გადასაწყვეტად?

წითელი ქუდი:  რომელი იდეა გამოიყურება საინტერესოდ?

შავი ქუდი: დაუკვირდი, რა შესაძლო უარყოფითი შედეგი მოჰყვება გადაწყვეტილებას?

ყვითელი ქუდი: დაასაბუთეთ, რომ წარმოდგენილი იდეის განხორციელება იქნება უპირატესი და წარმატებული.

მრავალფეროვან იდეებს შორის ყველაზე საინტერესო, რაზეც შეთანხმდნენ, იყო თანხის დაბანდება სადაზღვევო კომპანიის დაარსებაში, რომელიც მხოლოდ ავტომანქანებს დააზღვევდა. ყველა ჯგუფმა თავისი ქუდის შესაბამისი პოზიციიდან განიხილა ეს იდეა.

პროცესის შედეგები შეაფასა ლურჯმა ქუდმა, ჯგუფმა ის სტრატეგიები დაასახელა, რომლებიც საჭიროა პრობლემის გადასაწყვეტად. გაკვეთილის ბოლოს გაიმართა დისკუსია.

იმისათვის, რომ გასაქანი მიმეცა მოსწავლეების ფანტაზიისთვის, წარმოსახვისთვის, გამოვიყენე როლური თამაშის  მოდელი, რომლითაც მათ საშუალება მიეცემათ პრაქტიკაში გამოიყენონ შეძენილი ცოდნა, სხვა ადამიანის როლის თამაშით მოსწავლეებს აქვთ შესაძლებლობა, ერთსა და იმავე პრობლემას რამდენიმე განსხვავებული კუთხით შეხედონ, რაც მათ თვალსაწიერსა და მაღალ სააზროვნო უნარებს განუვითარებს. რეალური სიტუაციის სიმულაცია ძალიან სახალისო პროცესია, მაღალია მოსწავლეთა ჩართულობა და მოტივაცია.

ეფექტური გადაწყვეტილების მიღების ეს ფსიქოლოგიური თამაში როლებით, გამოვიყენე არასტანდარტულ სიტუაციაში პრობლემის გადაწყვეტის მიზნით.  პრაქტიკული ამოცანა, რომელიც მოსწავლეებს განსახილველად მივეცი, ექვსი სხვადასხვა მიმართულებით უნდა შეესწავლათ. წარმოსახვის საოცარი უნარი და ფანტაზია გამოამჟღავნეს. ჩემთვის მოულოდნელი იყო, მრავალფეროვან იდეებს შორის, სადაზღვევო კომპანიის დაარსებაზე არჩევანის შეჩერება. ყველამ თავისი „ქუდიდან“ ისაუბრა იდეის შესახებ.  აქტივობამ იმდენად მაღალი დადებითი ემოცია გამოიწვია,  რომ  მეთოდი  შემდეგ ძალიან ბევრჯერ გამოვიყენე გაკვეთილებზე. მაგალითად, თუ მოსწავლეებს გაუჩნდათ კითხვა რომელიმე  თემიდან, დავსვამ პრობლემას, ვწერ დაფაზე ან ფლიპჩარტზე და „ექვსი ქუდის“მეთოდით იწყებენ მის განხილვას აზროვნების  სხვადასხვა მიმართულებით, რომლის დახმარებითაც ნებისმიერი საკითხი ადვილად ასათვისებელი და გამოსაყენებელი ხდება. მოსწავლეებს მოსწონთ, რომ შეუძლიათ დაასახელონ იდეები, შემდეგ შეაფასონ, მათ შორის გააკეთონ არჩევანი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. გორგოძე ს., მ. ბოჭორიშვილი, ნ.ჭიაბრიშვილი, ქ.ჭიაბრიშვილი, გ.გახელაძე „ვისწავლოთ და ვასწავლოთ კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება, წარმოსახვითი განათლება“,სამოქალაქო განვითარების ინსტიტუტი, თბილისი, 2010წელი;
2. ბრუნერი ჯერომ, „აქტიური პრაქტიკული გამოცდილების როლი სწავლის პროცესში“ http://mastsavlebeli.ge/?p=1852;
3. როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს აზროვნება. საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი,2007წელი.

 

 

წყარო http://mastsavlebeli.ge