International Research Conference on Education, Language and Literature

 https://ircelt.ibsu.edu.ge/wp-content/uploads/2019/08/IRCEELT-2021_Proceedings_v1.pdf

სხვად ყოფნის მისტერია

 

მსოფლიო ლიტერატურაში არაერთი პერსონაჟია, რომლებიც საკუთარ თავთან, საზოგადოებასა თუ სამყაროსთან შეურიგებლობის გამო სხვად გადაიქცევიან (მაგალითად, ფრანც კაფკას „მეტამორფოზა“). ეს ტრანსფორმაცია ხან გაცნობიერებულია, ხან – არა, ხან ილუზიურია, ხან კი ნამდვილი. ეს ზღაპრისეული, მითოლოგიური გარდასახვანი რეალისტურ თხრობას მაგიური, ჯადოსნური ელემენტებით ამდიდრებენ, მწერლის სათქმელს სიღრმეს სძენენ და მკითხველზეც წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენენ.

ხულიო კორტასარის მოთხრობების რეალობაშიც ისე ბუნებრივად იჭრება მაგიური და ფანტასმაგორიული, როგორც ეს სამხრეთამერიკული ლიტერატურისთვისაა დამახასიათებელი. მოთხრობა „აქსოლოტლსაც“ აქვს სიურრეალისტური ელფერი. საკუთარი თავისა და სამყაროსგან გაუცხოებული ადამიანი გადაიქცა თევზად, კერძოდ, აქსოლოტლად. გაგვახსენდება გოდერძი ჩოხელის „თევზის წერილები“, თუმცა აქ „გადაქცევის“ მცდელობაა მხოლოდ. ამ მოთხრობაშიც პერსონაჟი საზოგადოებასთან უთანხმოების გამო გადაწყვეტს გაცლას, რადგან ხედავს გაუფასურებულ მორალურ-ზნეობრივ პრინციპებს, უიდეალო, უღირს ყოფას, სულიერებისაგან დაცლილ ყოველდღიურობას. ამ ეგზისტენციალური კრიზისის კონტექსტში, რა თქმა უნდა, გოდერძი ჩოხელის ეს მოთხრობაც ჩაეწერება. მისი მთავარი გმირი, გამიხარდაი, ასე ხსნის თავის თევზად „გარდასახვის“ მოტივაციას: „დღეის მერე მე ხალხთან საქმე აღარა მაქვს. მე აღარა მსურს ადამიანად ყოფნა იქ, სადაც არც სიმართლე გადის, არც შრომა ფასდება და კაცს კაცად არ გთვლიან. მე მიყვარდა ადამიანები, მაგრამ აღარ მიყვარან. აღარ მიყვარან იმიტომ, რომ აღარა ვარ ადამიანი. მე თევზი ვარ და თქვენთან საერთო აღარაფერი მაქვს… თქვენ გინდათ თავისუფლება და ჩიტად ყოფნას იმიტომ ნატრობთ? მერედა თუ გიყვართ, რატომღა იმონებთ ერთიმეორეს? თავისუფლება კი არა, უფრო მეტად ერთიმეორის დამონება და დამცირება გიყვართ. სიკვდილისა კი არ მეშინია. იმიტომ, რომ სულს არც დასაწყისი აქვს და არც დასასრული. „სულს უფლება აქვს აირჩიოს ის, რაც მას სურს“.

გოდერძი ჩოხელის ეს მოთხრობა მდიდარია არა მხოლოდ ზოგადსაკაცობრიო, არამედ კონკრეტული პოლიტიკურ-კულტურული კონტექსტებით. საბჭოთა საზოგადოების ძალადობა პიროვნულ თავისუფლებაზე ამ მოთხრობაში გამიხარდაის, უბრალო გლეხის, უჩვეულო პროტესტს აწყდება. მისი ქცევა და სიკვდილი ხალხს შეძრავს, დააფიქრებს. მწერლისეული დასკვნა კი ასეთია: სიცოცხლე და ადამიანად ყოფნა ღირს, რადგან მას შეუძლია, ნებისმიერ „ფასად“ იყოს თავისუფალი. ეს ფასი ადამიანს ყოველ დროში აქვს „გადასახდელი“, ოღონდ ყველა ეპოქაში თავისებურად მოდიფიცირებული.

გმირები, რომლებიც პიროვნულ არჩევანს აკეთებენ, ჰუმანურ ღირებულებებს აღიარებენ, საზოგადოებას უპირისპირდებიან, იღვიძებენ და პლატონისეული „გამოქვაბულიდან“ გამოდიან, რადგან ჭეშმარიტი სინათლის მხილველთ უმეცრების სიბნელეში დაბრუნება არათუ აღარ სურთ, არამედ აღარც შეუძლიათ (ვაჟა ფშაველას „ალუდა ქეთელაური“, „სტუმარ-მასპინძელი“, რიჩარდ ბახის „თოლია ჯონათან ლივინგსტონი“, ჯემალ ქარჩხაძის „იგი“ და სხვ.).

კორტასარის მოთხრობა კი იმით იქცევს ყურადღებას, რომ მკითხველს გაურკვევლობის ბურუსს უქმნის. თავდაპირველად ადამიანი მოგვითხრობს თავის თავგადასავალს, მაგრამ ბოლოში მკითხველი იბნევა და აღარ იცის, ვისი ამბავი მოისმინა: კაცისა, რომელიც თევზად გადაიქცა თუ თევზისა, რომელიც კაცად ტრანსფორმირდა. ეს ჩინური ფილოსოფიის ერთ მაგალითს ეხმიანება, რომლის მიხედვითაც, კაცს ესიზმრებოდა, რომ პეპელა იყო, გამოღვიძებული კი ეჭვით იტანჯებოდა, აღარ იცოდა, ვინ იყო – ადამიანი თუ პეპელა, რომელსაც ესიზმრებოდა, რომ ადამიანი იყო.

თევზი ქრისტეს სიმბოლოა და შემთხვევითი არ უნდა იყოს ადამიანის გარდასაქმნელად მისი არჩევა, თანაც წყლის სივრცესაც შემოაქვს თავისი პალიმფსესტური შრეები. წყალი ხომ მითოლოგიაში განახლების, აღორძინების სიმბოლოა. წყალში დანთქმული თუ მდინარის ნაპირას განმარტოებული პერსონაჟებიც გვახსენდება (ტარიელი, თარაშ ემხვარი, ლექსის „ფიქრნი მტკვრის პირას“ ლირიკული გმირი და სხვ.)

კორტასარის მოთხრობის გმირი პირველ პირში ჰყვება ამბავს. პირველივე ფრაზებიდან დაეუფლება მკითხველს შეცბუნება: „იყო დრო, როცა ბევრს ვფიქრობდი აქსოლოტლებზე. ხშირად მივდიოდი ბოტანიკური ბაღის აკვარიუმში და საათობით მივშტერებოდი, ვაკვირდებოდი მათ სუსტ საცოდავ მოძრაობებს. ახლა მეც აქსოლოტლი ვარ“. სამყაროს განსხვავებული რაკურსით დანახვაც ნაცნობია ლიტერატურისთვის, მაგრამ მაინც ყოველ ჯერზე გვეუფლება შეცბუნების განცდა. ასეა ამჯერადაც. სიცოცხლის განცდა ამ მხატვრულ განზომილებაშიც უცნაურ შეგრძნებებს იწვევს, რადგან გადიხარ ნაცნობი სასიცოცხლო სისტემიდან, რომელშიც დაიბადე და ყველაფერი უშენოდ მოძრაობს. შენი ჩარევის გარეშეც სიცოცხლე ჩვეულ მდინარებას განაგრძობს. კორტასარის მოთხრობაში რეალობა ირაციონალურ-მისტიკური ელფერითაა შემოსილი, ამიტომაც ვეღარ არკვევ რეალურ-ირეალურის საზღვრებს.

„რამ შემქმნა ადამიანად, რატომ არ მოველ წვიმადა?“ – წერს ვაჟა-ფშაველა. ამ ფილოსოფიური ლექსის ლირიკული გმირი ეგზისტენციის, ამქვეყნიური არსებობის გამართლების, მისი საზრისის ძიებას მიჰყავს სხვად გარდასახვაზე ოცნებამდე. თითქოს ამგვარად თავს დააღწევს უბადრუკ ყოფას, „უპატრონობას“, „სულ მუდამ ფხიზლად ყოფნის“ აუცილებლობას, სიკვდილის შიშს, მიაგნებს სიცოცხლის აზრსა და მიზანს, დატკბება სიცოცხლის მშვენიერებით („მზის მოტრფიალე ვივლიდი, სიკვდილის გამაწბილადა“), ჩაერთვება ბუნების ციკლურ, მარადიულ ყოფაში („ცაშივე ამიტაცებდა“, „გავიხარებდი“), მოემსახურებოდა სიცოცხლეს, მოკვდებოდა და აღდგებოდა ოსირისივით. ამიტომ ასეთი ნაწარმოებები ყოველთვის ფილოსოფიურ-ფსიქოლოგიურ ჭრილში განიხილება.

სხვად გარდასახვის მისტერიას აქვს, როგორც ზედაპირული იმპულსები, სხვადასხვა ტიპის საბაბი, მაგალითად, კონკრეტული კონფლიქტი საკუთარ თავთან, საზოგადოებასთან, სამყაროსთან, ასევე არაცნობიერიც, რაც გულისხმობს იმას, რომ ადამიანი დაბადებით გამოეყო ბუნებრივ სამყაროს და ახლა კვლავ უბრუნდება იმ წიაღს. გარდასახვის გზით ცოდვის გამოსყიდვა აქტუალურია ინდურ-ბუდისტურ რელიგიებში. ბერძნული მითოლოგიის სამყაროში ბევრია არსება, რომლებიც ადამიანისა და ცხოველის შერწყმას წარმოადგენენ (კენტავრი, ნიმფა, ქალთევზა, ქიმერა). ოვიდიუსის „მეტამორფოზები“ გარდასახვების ერთგვარი მხატვრული ენციკლოპედიაა.

რატომ არ უნდათ პერსონაჟებსა და ლირიკულ გმირებს ადამიანად ყოფნა ან რა გზას ირჩევენ ისინი ტყვეობისაგან თავდასახსნელად? ამის არაერთი მაგალითია მსოფლიო ლიტერატურაში. უპირველესად, ფრანც კაფკას „მეტამორფოზა“ გვახსენდება, რომლის გმირი, გრეგორ ზამზა, სწორედ გაუცხოებამ, უსიყვარულობამ, საზრისისაგან დაცლილმა ყოველდღიურმა რუტინამ გადააქცია ხოჭოდ. ამ გარდასახვით კი მწერალმა მკითხველს ადამიანური ყოფის აბსურდულობა კიდევ ერთხელ შეაგრძნობინა.

რას გვიყვება ხულიო კორტასარის აქსოლოტლი, რით ჰგავს და განსხვავდება სხვა გარდასახული გმირებისაგან? ამ მოთხრობაში მეტი ფანტასმაგორია და მისტიკაა, ვიდრე სხვაგან. ეს იმ რიგის მოთხრობაა, იდუმალებით მოცული რომ შეიძლება ვუწოდოთ. იქნებ აქაც მოქმედებს არაცნობიერი ფროიდისეული ეროსისა და თანატოსის, სიყვარულისა და სიკვდილის ურთიერთსწრაფვა, ან იქნებ რაც გიყვარს, მოგწონს, იმად ქცევა გინდა?

ხულიო კორტასარის უსახელო გმირის ცხოვრებაში მოულოდნელად იჭრება აქსოლოტლი. ამ თევზების ყურებამ გმირი ისე შეძრა, რომ ამ მათ გარდა ვეღარაფერზე ფიქრობდა. დაინტერესდა მათი ცხოვრებით, ყოველდღე დადიოდა აკვარიუმში, თითქოს უხილავი ჯაჭვით სამუდამოდ დაუკავშირდა ამ თევზებს. მან მალე შეამჩნია, რომ ისინი ოქროსფერი თვალებით ყველას აკვირდებოდნენ, ვინც კი მიუახლოვდებოდა. ხანდახან სირცხვილსაც კი გრძნობდა, რომ ასე უცერემონიოდ აშტერდებოდა. იმისთვის, რომ უკეთ შეესწავლა, ყურადღება შეაჩერა ერთ-ერთ აქსოლოტლზე, რომელიც „15-სანტიმეტრიან ხვლიკს წააგავდა, პატარა ვარდისფერი სხეული ჰქონდა, თითქოს გამჭვირვალე (ჩინური შუშის ფიგურებს მივამსგავსე), და თევზის საოცრად მოხდენილი კუდი. მას ხერხემლის მთელ სიგრძეზე განლაგებული გამჭვირვალე ფარფლები უერთდებოდა, მაგრამ ყველაზე მეტად ჩემი ყურადღება საოცრად მოხდენილი მოყვანილობის ფეხებმა მიიპყრო – ერთი ბეწო თითებმა და ადამიანის მსგავსმა ფრჩხილებმა“.

აქსოლოტლების ყურება მთხრობლისთვის ერთგვარ მედიტაციად იქცა. ის ფიქრით ეძიებდა ადამიანური არსების სიღრმეებს და იქ უფსკრულებსა თუ ლაბირინთებში იკარგებოდა. მასზე მაგნიტურ, მომაჯადოებელ ზემოქმედებას ახდენდა თევზის ოქროსფერი, არაფრისმთქმელი უსიცოცხლო თვალები, მაგრამ სწორედ მათი გზით მიემართებოდა უცნობი, საშიში, მაგრამ მიმზიდველი სიღრმეებისაკენ. ეს თვალები იქცა მისთვის სხვა სამყაროში გასასვლელ კარად: „აქსოლოტლის თვალები მესაუბრებოდნენ და ამ სამყაროს სრულიად ახალ განსხვავებულ ხედვას მიცნობდნენ“. ისინი წარმოიდგინა თავისივე სხეულის მონებად, რომლებიც უსასრულო ჩუმ უფსკრულში მიექანებოდნენ სიმშვიდისა და იმედის ძიებაში. თითქოს მზერით ევედრებოდნენ, გადაგვარჩინეო. მათ თვალებში გრძნობდა შემაძრწუნებელ სისპეტაკეს, რაც თავს დამნაშავედ აგრძნობინებდა. თევზები თავიანთი ოქროსფერი თვალებით თითქოს უმხელდნენ, როგორ უჭირდათ აკვარიუმში ყოფნა, მაგრამ თანვე საოცარად მშვიდად ეგუებოდნენ ბედს: „ვცდილობდი, გამეგო მათი ნებისყოფის საიდუმლო, სადაც დრო და სივრცე ამ უმოძრაო გულგრილ სამყაროში შთაინთქმებოდა“. ისეთი განცდა ჰქონდა, თითქოს ისინი რაღაცის თვითმხილველნი და მსაჯული იყვნენ. ნელ-ნელა იგრძნო, როგორ იტანჯებოდა მათი ტკივილით, როგორ შეიგრძნობდა აკვარიუმის შხამს. თითქოს ამ თევზებს ჰქონდათ რაღაც სამარადისო წყევლა, რომელიც მათ ჯოჯოხეთის უფსკრულისაკენ მიაქანებდა. აკვარიუმის მინას კაცისა და თევზის სახეები ეწებება და უხილავად ხდება ადგილთა შენაცვლება. მთხრობელი უკვე აქსოლოტლია. ტრანსფორმაცია ბედისწერის ხელით სრულდება. ის ახლა აკვარიუმშია, თევზია და კაცს აკვირდება, რომელთანაც უხილავი ძაფებითაა დაკავშირებული. მან ახლა იცის, რომ აქსოლოტლებიც ფიქრობენ ადამიანებივით, მათაც თავიანთი სამყარო აქვთ. გმირი გრძნობს, რომ „ცოცხლად დაიმარხა აქსოლოტლის სხეულში“. კაცი კი, აქამდე ერთგულად რომ მოდიოდა, დაიკარგა, მაგრამ აქსოლოტლს სჯერა: „ის ჩვენ შესახებ აუცილებლად დაწერს, დაწერს ამბავს აქსოლოტლებზე“. ასე შემოიყვანა საკუთარი თავი კორტასარმა თხრობაში. აქსოლოტლიც და მთხრობელიც მისი ალტერ ეგოები არიან. ის თვითონ ცდილობს მხატვრული სიტყვის საშუალებით სამყაროს, ბუნების საიდუმლოთა ამოცნობას მასთან შერწყმის გზით, თან კი ადამიანად ყოფნის ტკივილის გამოხატვას. ამგვარად, მწერალი ამ იგავური მოთხრობით კიდევ ერთხელ შეეხმიანა ზოგადსაკაცობრიო გაუცვეთელ თემას: ადამიანთა გაუცხოებას, რომელიც, ამ შემთხვევაში, სიცოცხლის განუყოფელ ნაწილად წარმოაჩინა.

წყარო ; http://mastsavlebeli.ge

წიგნები სიცოცხლის საზღვართან

 

წიგნების მაცოცხლებელ ძალაზე ბევრი თქმულა და დაწერილა. ერთია, თეორიულად რომ იტყვი, კაცობრიობის ინტელექტუალური და სულიერი გამოცდილების ანალიზით და მეტ-ნაკლებად სარწმუნო აქცენტებით გააჯერებ სათქმელს და, მეორე კი ის არის, პირადად რომ იგრძნობ და გადაიტან, თავად რომ იცხოვრებ იმ სინამდვილით, რომელშიც ყველაზე დიდი ძალა სწორედ წიგნებს აღმოაჩნდება, წიგნებს, რომლებიც სანატრელი ხომალდივით დაგიმგზავრებენ და შავ-ბნელი წყლებიდან მოკამკამე დინებებში გადაგიყვანენ.

ეს პირადი გამოცდილება ყველაზე უტყუარი და ძვირფასია, ისეთი საუნჯეა, რომლითაც ყველა ჯოჯოხეთიდან თავს გამოისყიდი; მოკლედ, საკუთარი მოსაყოლი ამბავი გაქვს, თანაც მეტა-ამბავი – წიგნისა და შენი გადარჩენისა. რა უნდა იყოს ამ ამბავზე უფრო ნამდვილი?

თავიდან კითხვა მიჭირდა, ხელით ვეხებოდი მის ფერად გარეკანს და ვნატრობდი არაადამიანურ უნარს – ხელისგულებსაც შესძლებოდათ კითხვა. მერე შევაცურებდი თითებს ფურცლებს შორის, რომელიმე მოუნიშნავ ადგილზე, გადავშლიდი და გადმოიბნეოდა იქიდან ასოები, სიტყვები, ფრაზები, ლოგინზე იფანტებოდა, სათითაოდ ვკრეფდი და ფურცლებში ვაბრუნებდი. ერთხელ ასეთი წინადადებაც გადმომივარდა: „შენი მეზობლების დაკეტილი კარები დამხვდებიან ბავშვების ხმებით და მუსიკით“… სივრცეში რაღაცამ გაიწკრიალა და ზეწარზე დავარდნილი წინადადება აისრუტა.

თავიდან ასე გავერთე.

მერე თვალებმა ნელ-ნელა ღონე მოიკრიბეს და ფურცლის ხნულებზე ამოსული ასო-სიტყვები ფურცელზევე შეიმაგრეს, ის კი არა, თვითონაც კვალში ჩაუდგნენ და პირველი ხნულები სულმოუთქმელად გადაიარეს. სიტყვები დაბადების დღის მაშხალებივით სკდებოდა ტვინში და ენის წვერზეც ბედნიერების გემოს ტოვებდა. აღარც თავთან ჩართული აპარატის გაუთავებელი ზუზუნი მესმოდა, აღარც სხვა ავადმყოფების შეწუხებული შეძახილები, მხოლოდ წიგნის ხმები აღწევდა ჩემამდე – ჯერ ექოებით, მერე კი სუფთა, ომახიანი აკორდებითა და გამებით; გულის მეხსიერებით ვგრძნობდი, რომ რაღაც ძალიან ძველი და ბავშვური იღვიძებდა ჩემში, ათასჯერ კანგამოცვლილი, მაგრამ მაინც ტკბილად საბედისწერო და მშობლიური… ის ძველი ბავშვიც, ოდესღაც, სიცხით იყო გათანგული და ტკივილებსაც თავს დამცხრალი ურჩხულებივით აღიქვამდა, ერთი სული ჰქონდა, როდის დაამარცხებდა, რომ წამომხტარიყო და გარეთ, მზის შუქში დასველებულ აკაციებს შერეოდა!.. წიგნმა, რომელიც მუხლებზე მედო, ყველა სხვა ძნელი ფერი გადაშალა და მზის უსაშველოდ დიდი ჭავლი შემომასხურა.

სხვანაირად არც იქნებოდა – რეზო ინანიშვილის მოთხრობებს ვკითხულობდი. ერთმა ძალიან კარგმა პოეტმა და მეგობარმა შემომიგზავნა პალატაში, წარწერით: „იმედია, რთულ დღეებს გაგიადვილებს“.

„მძიმე ფეხსაცმელები“, „ვიღაცას ავტობუსზე აგვიანდება“, „კოშკი, კარი რომ აღარ აბია არსაით“, „ხელისგულებით ნალესი ქოხი“ და კიდევ ბევრი, ბევრი მოთხრობა თუ ნოველა. ჯერ მარტო სათაურებია ცალკე პოეზია და ცალკე ამბავი! მათგან ბევრი წაკითხული მქონდა, მაგრამ ალბათ ჯადოსნური ტექსტების უნარია, ყოველ ჯერზე ხელახალი განცდით წაგაკითხონ თავი, საუცხოო გემოთი შეგაგრძნობინონ, აღმოჩენის ელდით განგმსჭვალონ. რეზო ინანიშვილი ასეთ მწერალთა შორისაა, მისი შემოქმედება ბუნების კანონივით მტკიცე ბეჭდითაა დაბეჭდული – ბუნებაშიც ხომ ყველაფერი მეორდება, თუმცა გგონია, რომ ეს გაზაფხული, ეს ზამთარი და შემოდგომა თავს პირველად გადაგხდა!..

კრებულში იმ მოთხრობებისთვის და ნოველებისთვის მოუყრიათ თავი, სიყვარულზე რომლებიცაა. თუმცა, აბა, დამისახელეთ ინანიშვილის რომელიმე ტექსტი, სადაც სიყვარული არაა. სიყვარული ჟონავს ყოველი სიტყვიდან, სიტყვებს შორის მანძილიდან, წაკითხვის შემდეგ ჩამომდგარი დუმილიდანაც. ყველაზე სევდიანი მოთხრობაც კი დიდი სიყვარულისთვის განგაწყობს, თუნდაც იმ ტკივილებისთვის წამოგანთებს, რომლებიც ამ ტექსტებში აღწერილ განცდებს თან ახლავს!.. თითქოს ყველაფერი ნათელია ამ დიდ მხატვრულ სამყაროში, სიცხადემდე გამჭვირვალე, მაგრამ ყველაზე მეტა-ადამიანური გუმანით გრძნობ, რომ ამ სიცხადის მიღმა კიდევ რაღაც იმალება, რაღაც იმაზე ბევრი, ვიდრე ჩანს, ვიდრე საერთოდ რაიმე ჩანს ამ სამყაროში.

ვფურცლავდი დიდ და პატარა ისტორიებს, შემთხვევით შეხვედრებს, დაგეგმილ პაემნებს, ქუჩის საბედისწერო გადაჭრას და მარტოობით გაყრუებულ ოთახში ბოლთისცემას; ხან კრძალვისგან დადუმებულ წყვილს ვახლდი დაძაბულ სიჩუმედ, ხან თავზეხელაღებულ გოგო-ბიჭებს ავეკიდე ტყე-ღრეების თავგადასავლებისთვის; ხან უცნაურ დიალოგებს ვშიფრავდი, როგორც საიდუმლო კოდს, ხან შუაში ვწყვეტდი ტექსტს და დანარჩენ ამბავს უსიტყვოდ წარმოვიდგენდი – მხოლოდ სილუეტებითა და შუქ-ჩრდილებით, როგორც თავად მწერალი ქმნიდა მომნუსხველ სამყაროს, უკიდურეს შეგრძნებებამდე ფაქიზსა და ნატიფს. ამ ფურცვლა-ფურცვლაში დღეები გადამიშლია, ჩემმა წიგნით ნაკვებმა ნაწილმა კი ისე აიდგა ფეხი, ისე გამოეყო დანარჩენ არსებას, ისე შორს წავიდა და თანაც ისე გამომწვევად, რომ იმ დარჩენილს, საწოლზე გაშოტილს, სხვა გზა აღარ ჰქონდა – დანებდა სიჯანსაღეს.

ყველაზე მეტად კი, წიგნში დაუნჯებულმა საიდუმლომ მიწამლა. ამ საიდუმლოთია გაჟღენთილი მთლიანად რეზო ინანიშვილის შემოქმედება. სიცოცხლის უსარკეო სინამდვილეზე ცხვირმიჭყლეტილს თურმე სწორედ ეს საიდუმლო მენატრებოდა, ეს დიდი უთქმელი – შესაძლო თუ შეუძლებელი სიყვარულის მარილი. მხოლოდ ასეთი საიდუმლოს განცდით შეგიძლია მისდიო ცხოვრების პრაქტიკას: „პირს რომ იბან, ზემოდან ქვემოთ კი არ უნდა ჩამოისვა, ქვემოდან ზემოთ უნდა აისვა ხელები!“, ეს საიდუმლოა პასუხიც ნაგულისხმევ დიალოგებში, მაგალითად, ასეთში:

„- საიდან იცი ასეთი რაღაცები.

– როგორი?

– ლოცვა, პურის კოცნა, ადამი, ევა.

– მე ხომ ბებიას გაზრდილი ვარ!“

ეს საიდუმლო მიბიძგებდა, სიცოცხლის მკლავებს ჩავფრენოდი და ხელახალი დაბადება არ დამზარებოდა, ყველა გზა თავიდან გამევლო, უფრო სწორად – საუცხოო სიახლის განცდით, სამყაროში მილიარდჯერ განმეორებული, თუმცა მაინც თავდაპირველი და ერთადერთი გაზაფხულის, ზაფხულის, ზამთრისა და შემოდგომის სასწაულით!..

ალბათ ყველა წიგნს აქვს რაღაც, თუნდაც მისხალი საიდუმლო, რის გამოც მისი არსებობაც ისევე გამართლებულია, როგორც ნებისმიერი ადამიანის. და მერე ალბათ ეს წიგნები და ადამიანები ყველაზე საჭირო წამს ერთმანეთს პოულობენ.

რეზო ინანიშვილის შემოქმედება აცოცხლებს და კურნავს – ეს ჩემი საბოლოო დასკვნაა, ტკივილის და სიყვარულის ანამნეზის შედეგი.

წყარო ;  http://mastsavlebeli.ge

წინ, ბავშვობის დაუსახლებელი კუნძულისკენ!…

 

(ჰარპერ ლის „ნუ მოკლავ ჯაფარას”)

1960 წელს გამოცემულმა ამ რომანმა, რომელმაც მის ავტორს ჰუმანისტი მწერლის სახელი, უდიდესი წარმატება და პულიცერის პრემია მოუტანა, ყველაზე ჰუმანურ ამერიკულ ნაწარმოებადაა აღიარებული და ლიტერატურული კლასიკაა. წიგნი ეფუძნება რეალურ ამბავს, რომელიც ნამდვილად მოხდა ავტორის მშობლიურ ქალაქში 1936 წელს, როცა ის 10 წლის იყო. მეიკომის ოლქის (სადაც მოქმედება ხდება) ერთ-ერთი მკვიდრი, ადვოკატი ატიკუსი მიმართავს თავის გოგონას: „იცი, რა, გენაცვალე, შენ ერთი პატარა ოინი უნდა ისწავლო. მაშინ ბევრად უფრო გაგიადვილდება ხალხთან ურთიერთობა. ადამიანს ვერასოდეს ვერ გაუგებ, თუ არ შეეცდები, მისი თვალით შეხედო გარემოს”. სწორედ ამას გვთავზობს ჰარპერ ლიც.

 

ნაწარმოებში სამყარო პატარა პერსონაჟის, 6 წლის გოგონას, ჯინ ლუიზა ფინჩის თვალითაა დანახული. სწორედ ბავშვის სუფთა თვალსაწიერიდან ვეცნობით დიდი დეპრესიის პერიოდში ალაბამას შტატის ერთ პატარა ქალაქში განვითარებულ მოვლენებს. ბიბლიაც გვიყვება, რომ ბავშვის უმანკო გულში დაივანებს ხოლმე ჭეშმარიტება. სწორედ ამას ვეზიარებით ამ წიგნით – სიცოცხლისა და სამართლიანობის სიყვარულს. ბავშვი არასდროს ფიქრობს, რატომ უყვარს სუნთქვა თუ შაქარმოყრილი კარაქიანი პური, თუნდაც საოცნებო ზაფხული: „მწერებისაგან დამცავი ბადით შემოღობილ ღია აივანზე ძილი, ხის ქოხში თამაში, ათასგვარი გემრიელი საჭმელი და სიცხისაგან ალაპლაპებული, ნაირფრად მორთული ბუნება”. კიდევ დიდობაზე ოცნება, რეალური ადამიანების თამაში თავიანთ გამოგონილ პიესებში და ცხოვრებასთან შეჩვევა. საოცარი დამაჯერებლობით გვეშლება თვალწინ პატარა ჭყიტას მონათხრობი და წარმოსახვა, რომელსაც პეპი მაღალიწინდასავით მაინცდამაინც არ უნდა „ნამდვილი ლედი” გაიზარდოს, მიაჩნია, რომ მამის მზის სხივი ბრიჯებშიც შეიძლება იყოს.

 

ნელ-ნელა ვეცნობით ჭყიტას ძმას, მუხლუხოებს, ჭიანჭველებსა და კოღოებზე მზრუნველ ჯემს; მას მეგობარს – დილს, რომლსაც ადამიანურმა სისასტიკემ აფიქრებინა, რომ, როცა გაიზრდება, კლოუნი იქნება, არა სევდიანი, რომ ხალხმა დასცინოს, არამედ სულ რომ იცინის, იცინის და იცინის; მის მოდის, იშვიათად სამართლიან ქალ-ქამელეონს, გაღიმებისას ორი ოქროს კბილი რომ გამოუჩნდება ხოლმე; რედლი ბუას, ნაწარმოების დასაწყისშივე გამოჩენილ, დიდი ცხოვრებისეული საიდუმლოს მატარებელ პერსონაჟს (მის სახელს უკავშირდება სწორედ კვანძის შეკვრა ნაწარმოებში, რომელიც ბოლომდე არ იხსნება), რომლის სახლიც საშინელ სამყაროსეულ ხმებთან ასოცირდება, სანამ ბოლოს ყველაფერი ნათელი არ გახდება; რეიმონდ დოლფუსს, რომელსაც ეკუთვნის ფრაზა ბავშვურ, უტყუარ ალღოზე: „თქვენ ბავშვები ხართ და ამის გაგება არ გაგიჭირდებათ”, თავისი უცნაური გულახდილობით პატარებთან, უფროსების აზრი ნაკლებად აინტერესებს, იმიტომ, რომ მათ ცუდი წარმოდგენა აქვთ მასზე და ნაკლებად ადარდებთ, „როგორ ტანჯავს ერთი კაცი მეორეს სრულიად დაუფიქრებლად”; ატიკუსს, ჯინისა და ჯემის მამას, რომელიც ერთგვარად იდეალიზებული პერსონაჟია ნაწარმოებში. იგი სიუჟეტის მიხედვით ყოველი გმირის ვალს იკისრებს და სასამართლო დარბაზსა და ქუჩაშიც ერთნაირად იქცევა. ატიკუსის აზრია: „სანამ ადამიანებთან მორიგებაზე ვიზრუნებ, ჯერ საკუთარ თავს უნდა მოვურიგდე… არის ერთი რამ, რაც უმრავლესობის დაკანონებულ შეხედულებებს არ ექვემდებარება. ესაა ადამიანის სინდისი”. ვეცნობით მამიდა ალექსანდრასაც, რომელიც ბიურგერული მორალის გამჟღერებელია. სწორედ ამიტომ ის და მეიკომის პროვინცია კარგად „მოურიგდნენ” ერთმანეთს. პატარა ჭყიტამ უკვე იცის, რომ „ზოგჯერ იძულებული ხარ, იცრუო. ანკი რა უნდა ქნა, როცა იცი, რომ მაინც ვერაფერს გახდები”, მაგრამ არაფრით ეთანხმება მამიდას, რომელიც მიიჩნევს, რომ ადამიანის კეთილშობილებას მისი ოჯახის სიძველე განსაზღვრავს.

 

ატიკუსი ზემოთქმული შეხედულებათა სისტემისაგან თავისუფალია და ბავშვებსაც მსგავსი სულისკვეთებით ზრდის, რაც მამიდის უკმაყოფილებას იწვევს. მაგალითად, მამიდას არ სურს, ბავშვები ზანგ მოსამსახურესთან, ძიძასთან წავიდნენ სტუმრად. მეტიც, ატიკუსისგან ოჯახის ერთგული კელპუნიას დათხოვნას მოითხოვს. და, აი, მივადექით არა მარტო ამერიკის, არამედ პროგრესული მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს პრობლემას – რასიზმს.

 

ჭყიტა პირველად მძაფრად იგრძნობს ამ უსამართლობას, როცა ატიკუსს არცხვენენ შავკანიანის ვექილობისთვის. ამ უკანასკნელს ვერ გაუგია, „რატომ გადადიან ხოლმე ჭკუიდან საღად მოაზროვნე ადამიანები, როცა საქმე შავკანიანებს ეხება”. ალბათ იმიტომ, რომ ზოგიერთის ხელში ბიბლია მეტი ზიანის მომტანია, ვიდრე ვისკის ბოთლი და ისინი იმდენს ფიქრობენ საიქიოზე, რომ ნამდვილი ცხოვრებისა აღარაფერი გაეგებათ და ფიქრობენ, „თითქოსდა, ყველა ზანგი მატყუარაა, ყველა ზანგი უზნეოა”. „ადამიანები განგებამ თანასწორუფლებიანები გააჩინა”. ეს კი თომას ჯეფერსონის, ამერიკელი განმანათლებლის, ბურჟუაზიული დემოკრატიის იდეოლოგის, აშშ-ს მე-3 პრეზიდენტის ფრაზაა. ეს უნდა იყოს ყველაზე კაცთმოყვარე სახელმწიფო ინსტიტუტისთვის გასათვალისწინებელი ფრაზა, რომელიც „მათხოვარს როკფელერს უთანასწორებს, შლის ზღვარს ბრიყვსა და აინშტაინს შორის, უმეცარსა და უნივერსიტეტის რექტორს შორის”.

 

აქ არ შეიძლება არ გაგვახსენდეს ნიკო ლორთქიფანიძის „დადიანის ასული და მათხოვარი”, რომელიც ყოველი ადამიანის, თუნდაც ბედისწერისგან დაკნინებულის, ღირსების საგალობელია. ინსტიტუტი, ადამიანებს შორის უთანსწორობას რომ შლის – სასამართლოა. ყველა თანასწორი უნდა იყოს კანონის წინაშე – ესაა დემოკრატიის ფუნდამენტური პრინციპი. და ბავშვების წინაშე დილემაა, წყევლა-კრულვიანი საკითხავი: „თუ ყველა ადამიანი ერთნაირია, მაშინ რატომ ვერ ეგუებიან ერთმანეთს?”

 

ძალიან შთამბეჭდავია სცენა, როცა დილი სასამართლოზე ბრალმდებელი გილმერის ზანგი ბრალდებულისადმი უხეშობაზე ატირდება. თითქოს, მისი უმანკო გული იხსენებს ჭეშმარიტებას, რომელიც მან დაბადებამდე „იცოდა”. ძალიან ცოტაა, როგორც ატიკუსი ამბობს, ისეთი ადამიანი, რომელსაც, ბავშვების გარდა, გული შესტკივა ამაზე. პატარებსაც უწევთ ასეთ გარემოში, როგორც მშობლიურ სახლში, ყოფნა და ისინიც სწავლობენ ამ სახლში ცხოვრებას. როგორ? აი, თუნდაც ჯემი, რომელიც ცდილობს იმის დავიწყებას, რომ ჰიტლერის მიერ ებრაელების დევნასა და თეთრკანიანების მიერ შავკანიანთა მიუღებლობას შორის განსხვავება არ არის, ფიქრობს, რომ მასწავლებელი მის გეიტსი, ჰიტლერი რომ სძულს, თავისი ქვეყანა იდეალურად დემოკრატიული ჰგონია და თეთრკანიანებისა და ფერადკანიანების დაქორწინების წინააღმდეგია, ძალიან ცდება.

 

ატიკუსი იმ მცირერიცხოვან ადამიანთა შორისაა, ვინც ცდილობს წინ აღუდგეს კაცთა შორის გაჩენილ ამ უფსკრულს. თუმცა მისი ძალისხმევაც, ავტორის აზრით, „წინ გადადგმული ნაბიჯია, აი, ისეთი, როგორსაც ჩვილი ბავშვი გადაადგამს ხოლმე, სანამ სიარულს ისწავლის”. ესეც სიმამაცეა: როცა წინასწარ დარწმუნებული ხარ შენი წამოწყების წარუმატებლობაში და მაინც, მიუხედავად ყველაფრისა, იღვწი, ბოლომდე მიდიხარ. ამ დროს იშვიათია სრული გამარჯვება, მაგრამ ხანდახან მაინც ხომ მიაღწევ საწადელს? ეს იმიტომ, რომ – ღვთაებრივი და მეორეა – ადამიანთა უსამართლო სამართალი. ამიტომ ამსგავსებს ავტორი ხეიბარი ზანგი ტომის მოკვლას უწყინარი, მგალობელი ფრინველების ხოცვას. ეს ხდება თებერვლის ერთ სუსხიან დილას, როცა ჯაფარები ჭიკჭიკს შეწყვეტენ. „- ატიკუს, ეს უსამართლობაა”, – ამბობს ჯემი…

 

როგორ იხსნება კვანძი? რაზე მოთქვამდა, ნეტა, რედლი ბუას ეზოში მდგარ ხეზე („არ უწყოდა, ვის ხეზე იჯდა”) მჯდომი მასავით ეული ჯაფარა? იქნებ ამ კეთილშობილ განდეგილზე, თავისი ნებით უსწორმასწორო წუთისოფლისგან იზოლირებულ მგრძნობიარე ადამიანზე (რომელსაც ცრემლები წასკდება ჭყიტასთან შეხვედრისას)? სწორედ ისაა „ჯაფარა”, რომელიც არ უნდა მოკლა. სწორედ ისაა ერთი „ცხვარი”, რომლის საძებნელადაც „მწყემსმა” მთელი ფარა მიატოვა. ასეა – ყოველი ჩვენგანის მნიშვნელობა ისაა, რაც ღვთის ჩვენდამი სიყვარულით იზომება. ამ სიყვარულს ვერაფერი აწონის და შეედრება, ეს სიყვარული გვათანაბრებს ადამიანებს და მოგვიწოდებს, გავიაზროთ ის და გავიზიაროთ, ერთმანეთს გავუზიაროთ…

 

„მე და ჯემი გავიზრდებით”, – ეს ჭყიტას ცნობიერების ნაკადია – „მაგრამ სწავლით ნეტა რაღა დაგვრჩა-მეთქი სასწავლი? იქნებ მარტო ალგებრა?”. მართლაც, ეს ბავშვობაში ნასწავლი ცხოვრებაა, ბავშვობაში, რომლის ღვთაებრივი ცოდნა შეიძლება იმ რწმენითაც შემოიფარგლებოდეს, რომ „ადამიანთა უმრავლესობა ისეთივე კარგია, როცა ახლოს გაიცნობ…”. ჩვენი წუთისოფელიც სხვა არაფერია, თუ არა სვლა ბავშვობისაკენ…

წყარო ; http://mastsavlebeli.ge  

რობერ ბრესონი: სინამდვილის შესწორება

 სიმართლე მსხვრევადია. ამიტომ ფხიზლად უნდა ვიყოთ“, – წერს ჟან მარი გუსტავ ლე კლეზიო რობერ ბრესონის ჩანაწერების წიგნის შესავალში. ეს შესანიშნავი კრებული – „ჩანაწერები კინემატოგრაფზე“ რამდენიმე წლის წინ ქართულადაც თარგმნეს და გამოსცეს. მახსოვს, უამინდობამ სახლიდან გასვლა ვერ გადამაფიქრებინა და სტამბიდან ახლად გამოტანილი ვიყიდე კინოთეატრ „ამირანის“ ფოიეში სახელდახელოდ მოწყობილ დახლთან. მერე კი ისე დავატარებდი შავი ტილოს ჩანთით, როგორც განძს, როგორც გაუსაძლისად მშვენიერ ნივთს, გარდაცვლილი მეგობრისაგან სახსოვრად რომ დამრჩენოდა.

მას შემდეგ ვკითხულობ და ვკითხულობ. ქართული გამოცემა 130 გვერდს ითვლის – თვალი ნაწერს ვერ სწყდება, ბოლო ჩანაწერამდე მისაღწევად საათიც არ მჭირდება.

დროდადრო, ალბათ, ყველა ვამოწმებთ, სწორად ავირჩიეთ თუ არა მიმართულება; მეტისმეტად ბევრი ან არსებითი ხომ არ გავწირეთ რაღაც უსახოს, ბუნდოვანს გამოკიდებულებმა. ეჭვების გაფანტვაში ხან რომელი ავტორი მეხმარება და ხან რომელი. რობერ ბრესონი კი ამ თავისი ნაწერით, ბრწყინვალე ფილმებით მართლაც შეუდარებელია.

„მაყურებელმა არ იცის, რა უნდა. თავს მოახვიე შენი სურვილები, შენი გრძნობები“. ამაზე კარგს დღეს რას წავიკითხავდი?

*

წერილში ორი ფილმი უნდა ვახსენო, დაუყოვნებლივ სანახავი, გადასამეორებელი, მეათედ მისაბრუნებელი ორი შედევრი: 1966 წელს გადაღებული „ასეთია ცხოვრება, ბალთზარ“ (Au hazard, Balthazar) და „მუშეტი“ (Mouchette), რომელიც 1977 წელს ნახა პირველად მაყურებელმა. აჩვენეთ შვილებს, მოსწავლეებს, ახალგაზრდებს თქვენ გარშემო და ნურაფერს აუხსნით. უბრალოდ, გზა მოუსუფთავეთ, ზედმეტი ქვა-ღორღისაგან გაუწმინდეთ.

ფილმების განხილვას არც მე შევუდგები. ამოცანად მხოლოდ დიდი სახელის შეხსენება, განწყობის შესაქმნელი ფრაზების შერჩევა დავისახე. და, ცხადია, რობერ ბრესონის ჩანაწერების წიგნთან მათი მიყვანაც, ვინც ეძებს, ქმნის, შექმნილს ანაწევრებს და თავიდან აწყობს.

„ადამიანებისა და საგნების ერთი საერთო საიდუმლო“. არა, ნაწერი მხოლოდ კინემატოგრაფს არ ეხება. სადაც უნდა იყოთ ამ წამს, ამ სიტყვების კითხვისას, მიმოიხედეთ.

„გამოსახულება და ხმა, როგორც ადამიანები, რომლებიც ერთმანეთს გზაში გაიცნობენ და ვეღარ შორდებიან“. როგორი შედარებაა?

„იპოვო ძებნის გარეშე“. და სხვაგან ფრანგი მხატვრის, ჟან-ბატისტ-კამილ კოროს ნათქვამი: „არ უნდა ეძებო. უნდა დაელოდო“.

„კავშირები, რომლებიც ელიან ადამიანებსა და საგნებს, რათა იცოცხლონ“.

„იყოს შენთვის ისეთივე მოულოდნელი, რას აღბეჭდავ ფირზე, როგორც მეთევზისათვის –  რა ამოჰყვება მის ანკესს“. შესანიშნავი რჩევაა მისთვისაც, ვისაც წერა გადაუწყვეტია, ვინც ბნელ წყალში რაღაცის მოხელთებას ცდილობს. მართალია, ჩანაწერების ავტორი მკაფიოდ დასანახ ხაზს ავლებს კინემატოგრაფსა და ლიტერატურას, კინემატოგრაფსა და მხატვრობას, კინემატოგრაფსა და ხელოვნების სხვა დარგებს შორის, მაგრამ შრომის კანონს დამორჩილებული და გაკვირვებული მეთევზის ეს სახე მაინც უნივერსალურად მოჩანს.

და ჩემი საყვარელი: „შეასწორე სინამდვილე ისევ სინამდვილით“.

*

სანამ წერას დავიწყებდი, რობერ ბრესონის ორი ფილმი – სწორედ ისინი, რომლებიც ზემოთ დავასახელე – კიდევ ერთხელ ვნახე. არ ვიცი, რომლისკენ უფრო გამიწევდა გული, მეტის თქმა რომ მომენდომებინა. მარის („ასეთია ცხოვრება, ბალთაზარ“) და მუშეტის (ამავე სახელწოდების ფილმიდან, რომელიც ჟორჟ ბერნანოსის რომანის მიხედვითაა გადაღებული) სახეები დაუვიწყარია – მათი ისტორიები მრავალი სხვისასაც აირეკლავს და მაყურებლისასაც, რომლის ბავშვობისა თუ მოზარდობის განსაცდელიც, თვალშეჩვეული გარემოც შესაძლოა სულ სხვა ყოფილიყო. მე კი ვფიქრობდი: „ვიცნობ ფრანგული სოფლის ამ უგულო მოსახლეებს, ამ საცოდავ და სასტიკ ადამიანებს, რომლებმაც, რა თქმა უნდა, კარგად იციან, რასაც აკეთებენ“.

ოთახში, სადაც მუშეტის ოჯახი ცხოვრობს, ერთ ყუთს, ყუთზე მიწერილ სიტყვას მივაქციე ყურადღება: „Fragile“ – მყიფე, მსხვრევადი. და მაშინვე გამახსენდა ჩანაწერების წიგნში წაკითხული: „საჭიროა, რომ შენი ფილმის პერსონაჟები და საგნები დადიოდნენ მწყობრი ნაბიჯით, როგორც თანამზრახველები“.

„არავითარი ფსიქოლოგია, – წერს იქვე ავტორი და ფრჩხილებში უთითებს: – მით უმეტეს ისეთი, რომელიც აღმოგვაჩენინებს მხოლოდ იმას, რისი ახსნაც თვითონ შეუძლია“.

ბოლომდე გავუძელი ცდუნებას – არ მიცდია ზედაპირზე თუ სიღრმეში დამალული იდეების ძებნა, მთავარი გმირების მამოძრავებელი მოტივების ახსნა. მინდოდა, ის მაყურებელი ვყოფილიყავი, რომელიც ხედავს, რომელსაც ესმის.

„დარწმუნდი, რომ ამოწურე ყველაფერი, რაც გამოიხატება უძრაობითა და სიჩუმით“.

რობერ ბრესონის მსხვრევადი სიმართლე.

წყარო ; http://mastsavlebeli.ge 

ვირჯინია ვულფი: მაგიური სარკეები

 

17 მაისს,  ხანგრძლივი, რიტუალური სატელეფონო საუბრისას დედაჩემმა მითხრა: „ჩვენზე ხომ არ ყოფილა დამოკიდებული, როგორები დავიბადებოდით – როგორი სურვილებით?“ წლების წინაც ასე ფიქრობდა. ანტიჰომოფობიური სატელევიზიო გადაცემების კვალის ძებნა არ უნდა დამეწყო.

დედებზეც საუბრობს ვირჯინია ვულფი „საკუთარ ოთახში“ – ვრცელ ესეში, რომლის თავიდან წაკითხვაც გადავწყვიტე. წინა თაობების, წინა საუკუნეების ქალებს იხსენებს – მათ, ვინც შემოხაზული წრის შუაგულში ჩააყენეს და სამოქმედო არე მკაფიოდ დაანახეს: ყველაფერი კარგად იქნებოდა, თუ საზღვრის, ჯებირის არსებობა ემახსოვრებოდათ, თუ ცხოვრების მიერ გამომეტებულს დასჯერდებოდნენ.

ავტორი შიშობს, „პირწავარდნილ ფემინისტად“ არ გამოვჩნდეო, მაგრამ ცხადი ხდება, რომ სადარდებელთაგან ეს ყველაზე მცირე უნდა იყოს: აბზაცი აბზაცს მოსდევს და მისი ნააზრევი უფრო და უფრო ემსგავსება საბრალდებო დასკვნას. „ქალები საუკუნეების განმავლობაში იმ მაგიური სარკეების როლს ასრულებდნენ, რომლებშიც მამაკაცები ბუნებრივზე ორჯერ უფრო მაღლები ჩანდნენ. ამ მაგიური ძალის გარეშე დედამიწა ალბათ დღემდე გაუვალი ჭაობებითა და ჯუნგლებით იქნებოდა დაფარული; არანაირი მემატიანე არ გვიამბობდა კაცობრიობის ომებისა და მათში საგმირო ამბების შესახებ. ძვლებზე ირმის კონტურების გამოყვანას თუ მოვახერხებდით დღემდე და პრიალა ქვებს თუ გავცვლიდით ცხვრის ტყავში, ან სხვა უბრალო ორნამენტებს, რასაც ჩვენი უპრეტენზიო გემოვნება გაწვდებოდა. ზეკაცები და ბედის რჩეულები არ იარსებებდნენ“. და იქვე – კიდევ უფრო მკაცრად: „როცა ქალი სიმართლის თქმას იწყებს, სარკეში მამაკაცის სილუეტი პატარავდება; მცირდება მამაკაცის ძალა არსებობისათვის ბრძოლაში. თვითრწმენის გარეშე მისთვის რთული ხდება, მიიღოს გადაწყვეტილებები, დაიპყროს ახალი ტერიტორიები, კანონები შექმნას, წიგნები წეროს […] მას სჭირდება სარკეები გარშემო, საუზმესა და სადილებზე, რომ საკუთარი თავი, სულ მცირე, ორჯერ უფრო მაღალი დაინახოს იმაზე, ვიდრე სინამდვილეშია“.

დასაფასებელი პირდაპირობაა, რომელიც, ცხადია, გამაღიზიანებელი იქნებოდა ორივე სქესის იმ წარმომადგენლებისათვის, საზოგადოებაში დამკვიდრებული ნორმებისადმი უპირობო მორჩილება რომ ცხოვრების წესად გაეხადათ. მწერალს კი უფრო და უფრო მეტი სინათლე შეაქვს აღწერილ სურათში, რაც, წესით, არასწორი დასკვნების გამოტანის შესაძლებლობას უნდა გამორიცხავდეს. ვირჯინია ვულფი ერთფეროვნების საფრთხეზეც გვაფრთხილებს: „ძალიან სამწუხარო იქნებოდა, ქალები რომ ისე წერდნენ, როგორც მამაკაცები, ან ცხოვრობდნენ, როგორც მამაკაცები, ან გამოიყურებოდნენ, როგორც მამაკაცები, რადგან ეს უზარმაზარი სამყარო, ალბათ, ძალიან ერთფეროვანი გახდებოდა, თუკი ორი განსხვავებული სქესის მაგიერ ერთი სქესით მოგვიწევდა მასში ცხოვრება. ნუთუ განათლებამაც, სქესებს შორის მსგავსებებზე მეტად, წინ სწორედ განსხვავებები არ უნდა წამოსწიოს და გააძლიეროს? რადგან მსგავსება ისედაც ძალიან ბევრი გვაქვს და თუ რომელიმე თანამედროვე მკვლევარი იმის ხელხლა აღმოჩენას და მტკიცებას აპირებს, რომ ორი სქესი სხვადასხვა ხის ტოტებს მიღმა არ გაჰყურებს სხვადასხვა ცას, ეჭვი მეპარება, ამ მკვლევარმა დიდი სამსახური გაუწიოს კაცობრიობას“.

წერისას გულწრფელობაა არსებითი და მწერალიც სწორედ ამას სთხოვს მათ, ვისაც ხის, მისი ტოტებისა და ტოტებს მიღმა დანახული ცის კვლევა ცხოვრების მთავარ საქმედ გაუხდიათ. აფრთხილებს კიდეც, საკუთარ სქესში, როგორც მკვლელ გალიაში, ისე არ გამოიკეტონ და ხანგრძლივი შრომის ნაყოფი გასახმობად არ გაწირონ. „საბედისწეროა წერისას საკუთარ სქესზე ფიქრი. მწერლისათვის საბედისწეროა, იყოს უბრალოდ ქალი ან კაცი; მას ორივე ბუნება უნდა გააჩნდეს. ქალისათვის საბედისწეროა, თუნდაც მცირედი აქცენტი გააკეთოს თავის სქესზე და დაიჩივლოს, თუნდაც სამართლიანად, ნებისმიერ წინააღმდეგობაზე, რომელიც მას გაჩნია, როგორც ქალს. და „საბედისწერო“ არ არის მხოლოდ მძაფრი სიტყვა, რადგან ყველაფერი, რაც ასეთი გაქანებით დაიწერება, სიკვდილისთვისაა განწირული. ის მთავარი მარცვლის გაღვივებას ვერ მოახერხებს. როგორი ბრწყინვალე და ეფექტური, ძლევამოსილი და ოსტატურიც არ უნდა ჩანდეს ერთი-ორი დღის მანძილზე, ადრე თუ გვიან მაინც გახმება; სხვების გონებაში ვერ ჰპოვებს ნიადაგს“.

ვირჯინია ვულფის ამ ესეში მრავალი ბილიკია, რომელსაც შეიძლება გაჰყვე – იმ იმედით, რომ საკუთარ თავს მიგაახლოებს, საკუთარი ოთახის ჩრდილებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანს შეგამჩნევინებს. მე მხოლოდ ერთი ამოვირჩიე – რომელიც წლების წინაც მომწონდა და წერისადმი ჩემი დამოკიდებულების სისწორეში მარწმუნებდა. ორი ბუნებისა კი მხოლოდ მწერლები არ არიან – ყველაა, განურჩევლად იმისა, რამდენად თანაუგრძნობენ 17 მაისს ფერადი დროშების ფრიალით გართულებს.

წყარო  http://mastsavlebeli.ge

დედამიწის პოლუსები

 

დედამიწის პოლარული რეგიონები ყველაზე მკაცრი და ცივი ადგილებია ჩვენს პლანეტაზე. საუკუნეების განმავლობაში საკუთარი სიცოცხლის ფასად ცდილობდნენ ადამიანები ჩრდილოეთი და სამხრეთი პოლარული წრეების მიღმა მდებარე ტერიტორიებამდე მიღწევას და მათ შესწავლას.

საინტერესოა, რა ვიცით მათ შესახებ?

მეცნიერული თვალსაზრისით, ოთხი ჩრდილოეთი პოლუსი არსებობს: 1. ჩრდილოეთი მაგნიტური პოლუსი – წერტილი დედამიწის ზედაპირზე, რომლისკენაც მიმართულია მაგნიტური კომპასები; 2. ჩრდილოეთი გეოგრაფიული პოლუსი, რომელზეც გადის წარმოსახვითი გეოგრაფიული ღერძი; 3. ჩრდილოეთი გეომაგნიტური პოლუსი, რომელიც დაკავშირებულია დედამიწის მაგნიტურ ღერძთან; 4. ჩრდილოეთის მიუღწევლობის პოლუსი – ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანეში მდებარე ყველაზე ჩრდილოეთი წერტილი, რომელიც ყველაზე მეტადაა დაშორებულია დედამიწის ყველა მხრიდან. ანალოგიურად, განასხვავებენ ოთხ სამხრეთ პოლუსს: სამხრეთ მაგნიტურ პოლუსს, სამხრეთ გეოგრაფიულ პოლუსს, სამხრეთ გეომაგნიტურ  პოლუსს და სამხრეთის მიუღწევლობის პოლუსს. გარდა ამისა, არსებობს საცერემონიო სამხრეთი პოლუსი – ადგილი სკოტ-ამუნდსენის სადგურზე, რომელიც ფოტოსესიისთვისაა განკუთვნილი. ის გეოგრაფიული პოლუსიდან სულ რამდენიმე მეტრზე მდებარეობს. ვინაიდან ყინულის საფარი მუდმივ მოძრაობაშია, პოლუსის აღმნიშვნელი ნიშნული ყოველ წელს 10 მეტრით გადაადგილდება.

დედამიწის პოლუსები: A – გეოგრაფიული პოლუსი, B – გეომაგნიტური პოლუსი, C – მაგნიტური პოლუსი

ჩრდილოეთ პოლუსთან ყველაზე ახლოს მდებარეობს გრენლანდიის ჩრდილოეთით მდებარე პატარა კუნძული კაფეკლუბენი, რომელიც სულ რაღაც 707 კმ-ითაა დაშორებული პოლუსიდან.

დედამიწის მაგნიტური პოლუსები ერთმანეთთან დედამიწის მაგნიტური ველითაა დაკავშირებული. ეს პოლუსები დედამიწის ჩრდილოეთით და სამხრეთით მდებარეობს, მაგრამ მათი მდებარეობა არ ემთხვევა გეოგრაფიულ პოლუსებს, რადგან ჩვენი პლანეტის მაგნიტური ველი მუდმივად იცვლება. სწორედ ამიტომ მაგნიტური პოლუსები, გეოგრაფიულისგან განსხვავებით, ადგილმდებარეობას იცვლის.

ჩრდილოეთი მაგნიტური პოლუსი ზუსტად არქტიკულ რეგიონში არ მდებარეობს. იგი წელიწადში 10-40 კმ სიჩქარით გადაადგილედება აღმოსავლეთისკენ, რადგან მაგნიტურ ველზე გავლენას ახდენს მიწისქვეშა დამდნარი ლითონები და მზისგან დამუხტული ნაწილაკები. სამხრეთი მაგნიტური პოლუსი ჯერ კიდევ ანტარქტიდაშია, მაგრამ ისიც დასავლეთისკენ გადაადგილდება წელიწადში 10-15 კმ სიჩქარით.

ჩრდილოეთი პოლუსი არქტიკაში, კონტინენტებით გარშემორტყმულ გაყინულ ოკეანეშია. არქტიკული რეგიონი, გარდა ჩრდილოეთ ყინულოვანი ოკეანისა, კანადის, გრენლანდიის, რუსეთის, აშშ-ს, ისლანდიის, ნორვეგიის, შვედეთისა და ფინეთის ნაწილებს მოიცავს.

სამხრეთი პოლუსი დედამიწის ყველაზე სამხრეთით მდებარე და მთლიანად სამხრეთის ოკეანით გარშემოტყმულ კონტინენტზე – ანტარქტიდაზე მდებარეობს. ანტარქტიდის ფართობი 14 მლნ კვ. კმ-ია და მეხუთე ადგილზეა კონტინენტებს შორის ფართობის მიხედვით. მისი ტერიტორიის 98% ყინულითაა დაფარული.

მართალია, ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსებს განსხვავებული განედები აქვთ, მაგრამ ორივე პოლუსზე თავს იყრის ყველა მერიდიანი.

სამხრეთ პოლუსზე ჩრდილოეთ პოლუსთან შედარებით მეტად ცივა. ტემპერატურა ანტარქტიდაში იმდენად დაბალია, რომ ამ კონტინენტის ბევრ ადგილას თოვლი არასდროს დნება. საშუალო წლიური ტემპერატურა ამ რეგიონში -58⁰C-ია, ხოლო ყველაზე მაღალი ტემპერატურა აქ 2011 წელს დაფიქსირდა და -12.3⁰C შეადგინა. არქტიკულ რეგიონში საშუალო წლიური ტემპერატურა ზამთარში -43⁰C-ია, ხოლო ზაფხულში – 0⁰.

არსებობს რამდენიმე მიზეზი, რის გამოც სამხრეთ პოლუსზე უფრო ცივა, ვიდრე ჩრდილოეთზე. ანტარქტიდა ხმელეთის უზარმაზარი მასივია და ის ოკეანიდან შედარებით ნაკლებ სითბოს იღებს. მისგან განსხვავებით, არქტიკულ რეგიონში ყინულის საფარი შედარებით თხელია, ხოლო მის ქვეშ ოკეანეა, რომელიც ტემპერატურას „ამსუბუქებს“. გარდა ამისა, ანტარქტიდა ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანესთან შედარებით 2.3 კმ-ით უფრო მაღალია.

არქტიკაში, ჩრდილოეთი პოლუსის მიმდებარე რეგიონში, ყინული, როგორც წესი, ზაფხულში დნება და ზამთარში ისევ იყინება. თუმცა ბოლო წლების განმავლობაში კლიმატის ცვლილების გამო ყინულის საფარმა სწრაფი ტემპით დაიწყო დნობა. ზოგიერთ მეცნიერს მიაჩნია, რომ საუკუნის ბოლოს ან შესაძლოა უფრო ადრეც არქტიკული ზონა ყინულის გარეშე დარჩება. ანტარქტიდაში მსოფლიო მყინვარების 90%-ია თავმოყრილი და ყინულის სისქე 2.1. კმ-ია. მთელი ეს ყინული რომ დადნეს, მსოფლიო ოკეანის დონე 61 მ-ით აიწევს. თუმცა, საბედნიეროდ, ჯერჯერობით ასე არ ხდება.

პოლუსებზე დრო გრძედების მიხედვით განისაზღვრება. მაგალითად, როცა მზე ზუსტად დამკვირვებლის თავზეა, ადგილობრივი დროით შუადღეა; რაკი პოლუსებზე გრძედების აღმნიშვნელი ყველა ხაზი იკვეთება, მეცნიერები პოლუსებზე იმ სასაათო სარტყლის დროს იყენებენ, რომელიც სურთ. როგორც წესი, ისინი გრინვიჩის დროით ან იმ ქვეყნის დროით სარგებლობენ, საიდანაც ისინი ჩამოვიდნენ. ანტარქტიდაზე ამუნდსენ-სკოტის სადგურზე მეცნიერებს შეუძლიათ, მსოფლიოს უსწრაფესად შემოუარონ და 24-ვე სასაათო სარტყელი რამდენიმე წუთში გაიარონ.

დედამიწის პოლუსები უნიკალური ადგილებია, სადაც შესაძლებელია დაკვირვება ყველაზე გრძელ დღეზე, რომელიც 178 დღე-ღამე გრძელდება და ყველაზე გრძელ ღამეზე, რომელიც 187 დღე-ღამე გრძელდება. პოლუსებზე მზე წელიწადში ერთხელ ამოდის და ჩადის. ჩრდილოეთ პოლუსზე მზე მარტში, გაზაფხულის ბუნიობისას იწყებს ამოსვლას და სექტემბერში, შემოდგომის ბუნიობისას ჩადის. სამხრეთ პოლუსზე კი პირიქით – მზე შემოდგომის ბუნიობისას ამოდის და გაზაფხულის ბუნიობისას ჩადის. ზაფხულში მზე აქ ყოველთვის ჰორიზონტზეა და სამხრეთი პოლუსი მთელი დღე-ღამის განმავლობაში იღებს მზის სინათლეს, ზამთარში მზე ჰორიზონტზე დაბლაა და ამ დროს მთელი დღე-ღამის განმავლობაში ბნელა.

ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლარულ რეგიონებში განსხვავებულია ცხოველთა სამყაროც. ანტარქტიდის სავიზიტო ბარათია პინგვინი, რომელსაც აქ ბუნებრივი მტერი არ ჰყავს, ხოლო ჩრდილოეთი პოლარული რეგიონების ბინადარია თეთრი დათვი. მათ რომ ერთ საარსებო გარემოში ეცხოვრათ, პოლარულ დათვებს არ მოუწევდათ საკვებზე „დარდი“. აღსანიშნავია, რომ თეთრი დათვი ჩრდილოეთი ნახევარსფეროს ყველაზე დიდი მტაცებელი ცხოველია. ის ჩრდილოეთი ყინულოვანი ოკეანის ჩრდილოეთ ნაწილში ბინადრობს და სელაპებითა და ლომვეშაპებით იკვებება.

ბევრი მოგზაური ცდილობდა დედამიწის პოლუსების დალაშქვრას და მრავალი მათგანის სიცოცხლე სწორედ ამ მოგზაურობებს შეეწირა. მე-18 საუკუნიდან მოყოლებული, ჩრდილოეთი პოლუსის დასაპყრობად რამდენიმე ექსპედიცია ჩატარდა. დღესაც რამდენიმე მოსაზრება არსებობს იმის შესახებ, თუ ვინ მიაღწია პირველად დედამიწის უკიდურეს ჩრდილოეთ წერტილს. 1908 წელს ამერიკელმა მოგზაურმა ფრედერიკ კუკმა პირველმა განაცხადა, რომ ჩრდილოეთ პოლუსს მიაღწია, მაგრამ მისმა თანამემამულემ რობერტ პირიმ უარყო მისი განცხადება და 1909 წლის 6 აპრილიდან ის ოფიციალურად ითვლება ჩრდილოეთი პოლუსის დამპყრობლად.

პირველი გადაფრენა ჩრდილოეთი პოლუსის თავზე 1926 წლის 12 მაისს დირიჟაბლ „ნორვეგიით“ განახორციელეს ნორვეგიელმა მოგზაურმა რუალ ამუნდსენმა და იტალიელმა უმბერტო ნობილემ. პირველი ატომური წყალქვეშა ნავი „ნაუტილუსი“ პოლუსს 1956 წლის 3 აგვისტოს ესტუმრა. იაპონელი ნაომი უემურა პირველი ადამიანია, რომელმაც 1978 წელის 29 აპრილს მარტომ მიაღწია ჩრდილოეთ პოლუსს. მას ძაღლებიანი მარხილით პოლუსამდე მისაღწევად 57 დღე დასჭირდა და ჯამში 725 კმ გაიარა. დიმიტრი შპაროს ექსპედიცია კი 1979 წლის 31 მაისს თხილამურებით მივიდა პოლუსამდე. ექსპედიციის მონაწილეებმა 77 დღეში 1500 კმ გაიარეს. ლუის გორდონ პიუ პირველი ადამიანია, რომელმაც ჩრდილოეთ პოლუსი „გადაცურა“: მან პოლუსის მიდამოებში 2007 წლის ივლისში -2 გრადუსიან წყალში 1 კმ გაცურა.

რაც შეეხება სამხრეთ პოლუსს, ის პირველად რუალ ამუნდსენმა და ბრიტანელმა მკვლევარმა რობერტ სკოტმა დალაშქრეს. სწორედ მათ პატივსაცემად დაერქვა პირველ სამეცნიერო სადგურს ამუნდსენ- სკოტის სახელი. ორივე ექსპედიცია სხვადასხვა გზით წავიდა და რამდენიმე კვირის განსხვავებით მიაღწია პოლუსს: ამუნდსენმა – 1911 წლის 14 დეკემბერს, ხოლო სკოტმა – 1912 წლის 17 იანვარს. პირველი გადაფრენა სამხერთ პოლუსის თავზე ამერიკელმა რიჩარდ ბერდმა შეასრულა 1928 წელს. 1989 წელს არვიდ ფუკსმა და რეინოლდ მეისნერმა ანტარქტიდა პირველად გადასერეს ფეხით.

მიუხედავად იმისა, რომ სამხრეთ პოლუსზე მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის დროშა ფრიალებს, ანტარქტიდა ერთადერთი ადგილია დედამიწაზე, რომელიც არავის ეკუთვნის და სადაც არ არის მკვიდრი მოსახლეობა. აქ მოქმედებს ხელშეკრულება ანტარქტიდის შესახებ, რომლის თანახმად, კონტინენტის ტერიტორია და რესურსები მხოლოდ და მხოლოდ სამშვიდობო და სამეცნიერო მიზნებისთვის უნდა იყოს გამოყენებული. მეცნიერები, მკვლევრები, უმთავრესად – გეოგრაფები და გეოლოგები, ის ხალხია, რომლებიც დროდადრო ანტარქტიდაში სამუშაოდ მიემგზავრებიან. სამაგიეროდ, ჩრდილოეთ პოლარულ რეგიონში – ალასკაზე, კანადაში, გრენლანდიაში, სკანდინავიასა და რუსეთში – ჯამში 4 მლნ-ზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს.

წყარო ; http://mastsavlebeli.ge 

წიგნები, რომლებიც აქტივობებს თავად გვკარნახობენ

 

სასწავლო წლის ბოლოს ახლად კითხვანასწავლი მოსწავლეებისთვის სარეკომენდაციო წასაკითხ ლიტერატურას ვეძებდი. ხომ არის ხოლმე, რომ მასწავლებელი ზოგჯერ ისეთ წიგნს წააწყდები, რომელიც თავად გკარნახობს საინტერესო აქტივობებს. ჩემთვის ამგვარი აღმოჩენა იყო ქართველი მწერლის ინგა თეთრაძის ერთი პატარა წიგნი „რატომელა ანუ ცნობისმოყვარე ბიჭი“, რომელიც წელს გამოიცა.

წიგნის მთავარი გმირი რატომელა ერთი ჩვეულებრივი ბიჭია, რომელსაც აინტერესებს ყველაფერი, რაც მის გარშემო ხდება. კითხვა „რატომ?“ მოსვენებას არ აძლევს, ამიტომაც ბავშვებმა „რატომელა“ შეარქვეს. იგი ბევრს კითხულობს, ფიქრობს, აზროვნებს… ხან თავად პოულობს პასუხებს, ხან კი უფროსების დახმარებით აკვირდება სამყაროს და უდიდეს სიხარულს ანიჭებს ახალი აღმოჩენები.

წიგნის წაკითხვის შემდეგ ვიფიქრე, რომ საინტერესო იქნებოდა ამ ბიჭუნას გაცნობა ჩემი 6-7 წლის მოსწავლეებისთვის. ჰოდა, შევიძინე თითოეულისთვის წლის სამახსოვრო წიგნად და თითქმის ყოველ გვერდზე ჩავაკარი შესაბამისი კითხვები თუ აქტივობები. როგორც მშობლები მწერენ ამგვარმა დეტალურმა ინსტრუქციამ ბავშვებსა და მშობლებს წიგნზე მუშაობა გაუადვილა. ამან მიბიძგა და გამათამამა, რომ სტატიის შინაარსიც ამგვარი ყოფილიყო.

გთავაზობთ აქტივობათა ინსტრუქციას, რომელიც ამ წიგნისთვის გავწერე:

„გვ. 3-5

რატომ შეარქვეს ბავშვებმა „რატომელას“ ეს სახელი?

როგორი ბიჭია რატომელა?

წერილობით დაასრულე წინადადება: „მშვენიერია, როცა შენი ცხოვრების გზას ……“.

როგორ ფიქრობ, რატომ არ არის მატარებელი, თვითმფრინავი, გემი ცოცხალი არსებები, ისინიც ხომ მოძრაობენ?

დახატე 1 ცოცხალი და 1 არაცოცხალი საგანი. ამ საგნებზე შეადგინე სამ-ოთხსიტყვიანი წინადადებები და მიაწერე ნახატის ქვეშ.

გვ.6-7

დაფიქრდი, რატომ აწყობენ ყვავილებს წყლიან ვაზაში?

სოფელში ყოფნისას დაკრიფე სხვადასხვა ყვავილი თუ ფოთოლი, ჩადე წიგნში. ამოიღეთ 1 კვირის შემდეგ და ჩააკარი დღიურში (რვეულში, წიგნაკში), რომელსაც დააწერ „ჩემი ზაფხული“. შეეცადე, დაადგინო, რა ჰქვია შენს ყვავილებს და მიაწერო სახელებიც.

დახატე წიწვოვანი და ფოთლოვანი ხე ფესვებიანად. მიაწერე ყველა ორგანოს თავისი სახელი (ფესვი, ღერო, ფოთოლი, ყვავილი ან ნაყოფი). მოიფიქრე სახელი თითოეული ხისთვის.

გვ. 8-9

წყლიანი ჭიქა მოათავსე ფანჯარაზე. დანიშნე მარკერით წყლის დონე. 5 დღის შემდეგ ისევ მოინახულე შენ მიერ დადგმული ჭიქა. რაიმე უცნაურს ხომ არ ატყობ?

დაადგინე, რატომ შრება მზის გულზე  გაფენილი სველი სარეცხი ?

ნახატის სახით შექმენი ბუნებაში წყლის მოძრაობის მარშრუტი, რუკა.

გვ. 10-12

როგორ ჩნდება ცისარტყელა?

დაასახელე ცისარტყელას ფერები.

დახატე ცისარტყელა, სადაც ფერები ზუსტად იმავე თანმიმდევრობით იქნება, როგორც რატომელას მასწავლებელი აღწერს.

რამდენი პლანეტაა მზის სისტემაში?

რომელი პლანეტა ამოიღეს მზის სისტემიდან? შენი აზრით, რატომ?

შეგიძლია ინტერნეტის დახმარებით მოძებნო და ამოწერო პლანეტების სახელები?

როგორ ფიქრობ, რას საქმიანობენ ასტრონავტები?

გვ. 13-18

გაყავი თაბახის ფურცელი ოთხ ნაწილად ოთხი სეზონის შესაბამისად. შექმენი ნახატები თითოეულისთვის. არ დაგავიწყდეს ყველა დროისთვის თვეების მიწერა.

შეარჩიე ერთი დრო და შენი სიტყვებით აღწერე იგი წერილობით.

გვ. 19

შენს დღიურში შექმენი პოსტერი, სადაც დაიტან ჰიგიენის წესებს. შეამოწმე ძილის წინ, მოახერხე თუ არა შენ მიერ შექმნილი წესების დაცვა.

გვ. 20-21

ჩამოწერე რისი ოთახები არსებობს შენს სკოლაში და რა ფუნქცია აქვთ მათ.

ქოთანში ჩარგე რაიმე მცენარე და გადაიღე ვიდეო, მოუარე მთელი ზაფხული, შემოდგომით კი მოიტანე სკოლაში და იზრუნე შენი ოთახის გალამაზებისთვის. გახსოვდეს, რომ მასზე ზრუნვა საკლასო ოთახშიც შენი პასუხისმგებლობა იქნება.

გვ. 22

ზოგიერთ შენს მეგობარს ზაფხულში აქვს დაბადების დღე. დაამზადე მათთვის მისალოცი ბარათი. გაითვალისწინე კეთილი სურვილები. არც გამგზავნის ვინაობის მიწერა დაგავიწყდეს და არც სადღესასწაულოდ გაფორმება.

გვ. 25-26

გულისყურით წაიკითხე მშვიდობის მტრედის ამბავი. ინტერნეტის დახმარებით მოძებნე ესპანელი მხატვრის პაბლო პიკასოს ნახატი „მტრედი“. უყურე ანიმაციას „ჩიტების საძმო“. ხომ ვერ გაიხსენებდი კიდევ რაიმეს მტრედთან დაკავშირებით?

გვ. 27-29

მისწერე წერილი მასწავლებელს და მოუყევი შენი საზაფხულო ამბები. წერილისთვის დაამზადე კონვერტი, რომელზეც დააწერ ადრესატს და ადრესანტს (ვის ვისგან). შეგიძლია დახატო კიდეც რაიმე.

გვ. 30-33

პლასტელინის ან სხვა მასალის დახმარებით შექმენი ზოოპარკის დიორამა. ვოლიერებისთვის შეგიძლია გამოიყენო ასანთის ჩხირებიც. არ დაგავიწყდეს, ყველა ვოლიერს გაუკეთე შესაბამისი წარწერა!

გვ. 34-39

ინტერნეტის დახმარებით მოიძიე 10 საინტერესო ფაქტი შენთვის სასურველ არსებებზე და ჩაწერე შენს დღიურში. შეხვედრაზე გაგვაცანი ეს მასალა. ინტერესით მოგისმენთ.

გვ. 40-45

შენი სოფლად ცხოვრების შესახებ რას მოუყვებოდი კლასელებს? როგორ და რაში ეხმარებოდი უფროსებს? რა აღმოაჩინე საინტერესო?

გვ. 46-47

მოუსმინე სიმღერებს „სხვა საქართველო სად არის“, „ჩაკრულო“, საგალობელი „შენ ხარ ვენახი“.

გამომიგზავნე შენი საყვარელი სიმღერის სახელი ან თავად ლინკი, მეც სიამოვნებით მოვუსმენ.

წერილობით ჩამოთვალე ქართული ეროვნული სიმბოლიკა. მაგ. ქვევრი, ჩოხა, ჩურჩხელა და ასე შემდეგ.

გვ. 53-57

მოაწყვე პიკნიკი ოჯახის წევრებთან ან მეგობრებთან ერთად. შეადგინე საჭირო ნივთების სია, ქცევის წესები. გადაიღე ფოტოები. შეგიძლია, გადმომიგზავნო პირად შეტყობინებებში ან გვაჩვენო შეხვედრაზე.

გვ. 58-60

მოძებნე სახლში რაიმე ძველი ნივთი და შეეცადე გააახლო ან სხვა დანიშნულება მოუძებნო. მაგ. შეგიძლია ტომატის თუნუქის ქილა გარედან შეღებო და საფანქრედ გამოიყენო, ძველი ღილებისგან ან მძივებისგან თმის სამაგრი დაამზადო და ასე შემდეგ.

გვ. 61-66

როგორ დაარიგა პაპამ რატომელა?

ინტერნეტის დახმარებით მოძებნე საკვებად ვარგისი სოკოს სახელები და ამოწერე შენს დღიურში. თუ საშუალება მოგეცემა უფროსთან ერთად ეწვიე ახლომდებარე ტყეს, დააკვირდი და  აღმოაჩინე სოკოები. გადაუღე ფოტო და დაადგინე, რომელი ჯიშია.

გვ. 67

ღამით გამოიტანე პლედი და ბალიში გარეთ ეზოში ან აივანზე. დააკვირდი ღამის ცას, ვარსკვლავებს და შეეცადე, აღმოაჩინო ცისკრის ვარსკვლავი. გახსოვდეს ის ყველაზე კაშკაშა ვარსკვლავია. თვალდახუჭულმა და სულგანაბულმა მოუსმინე ღამის ხმაურს.

შეეცადე დახატო ღამის ცა.

გვ. 68-74

დაამზადე რაიმე კერძი ან ცოცხალი სალათა. გადაიღე ვიდეო ან ფოტო, როგორ ამზადებ. დაწერე კლასელებისთვის რეცეპტი. გაითვალისწინე, რომ თავიდან უნდა ჩამოწერო მასალა, რაც გამოიყენე, შემდეგ კი აღწერო მომზადების პროცესი.

გვ.75-79

რას ეტყოდი გუგულას?

როგორ გესმის ამბის დასასრული – „ჩააღწია თუ არა გუგულამ ამერიკამდე, ეს თავად განსაჯეთ, ერთი კია – ეცადა მაინც!“.

გვ. 80

წარმოიდგინე, რომ სოფლიდან მეგობარი გეწვია. შენი მეგობრული ვალია მას მასპინძლობა გაუწიო და დაათვალიერებინო თბილისი. დაასახელე 2 ადგილი, რომლებსაც მეგობარს აჩვენებდი. ახსენი ამ ორი ადგილის მნიშვნელობა. შეგიძლია მასალა ინტერნეტ-წყაროებშიც მოიძიო.

გვ.92-93

რატომელამ ბევრ კითხვაზე იპოვა პასუხი. თუმცა ბევრიც პასუხგაუცემელი დარჩა.

ვიცი, თქვენც რატომელასავით ბევრი კითხვა გიტრიალებთ თავში. მოიფიქრეთ რამდენიმე საინტერესო კითხვა ან საკითხი რომელიც გაინტერესებთ, გამომიგზავნეთ პირად შეტყობინებაში და შევეცდები მათ შესახებ გადამოწმებული და დაზუსტებული პასუხები მოგიძებნოთ.

ეს ის აქტივობებია, რომლებიც ერთი წიგნის ფარგლებში შევთავაზე მოსწავლეებს. თუმცა იქვე აღვნიშნე, რომ ეს ჩამონათვალი არ წარმოადგენდა სავალდებულო დავალებებს. ბავშვებს შეეძლოთ, საკუთარი სურვილისა და კეთილი ნების საფუძველზე შეერჩიათ რომელიმე ერთი მაინც და ის წარმოედგინათ ყოველთვიურ შეხვედრაზე.

დაბოლოს, საზაფხულო აქტივობებზე მუშაობისას ხშირად მივმართავ ქვემოთ მოცემულ მიდგომებს და  ამართლებს ხოლმე. იქნებ თქვენც გამოგადგეთ, ძვირფასო მასწავლებლებო?!

1. აირჩიეთ ერთი კონკრეტული თარიღი და დრო  (მაგ. ყოველი თვის 30 რიცხვი, საღამოს 6 საათი) და დანიშნეთ მოსწავლეებთან ონლაინშეხვედრა. დისტანციური სწავლების პრაქტიკამ ამის ძალიან კარგი შესაძლებლობა გააჩინა. ზოგი შინიდან ჩაგერთვებათ, ზოგი ჰამაკიდან, ზოგიც ზღვის სანაპიროდან, თუმცა ეს იმდენად საინტერესოა, რომ შესაძლებელია ერთმანეთთან სასაუბროდ ორი საათიც კი არ გეყოთ. კარგი იქნება, თუ სასაუბრო თემატიკას წინასწარ გაწერთ, პრეზენტაციას მოამზადებთ და თავად მისცემთ მაგალითს. მაშინ ისინიც მარტივად აგყვებიან.
2. ზოგჯერ გადაიქეცით მოსწავლედ და თავადაც სცადეთ მათთვის მიცემული საზაფხულო რეკომენდაციების შესრულება. შედეგები კი აჩვენეთ მოსწავლეებს. აუხსენით, რომ ეს თქვენთვისაც შრომატევადი, თუმცა საინტერესო გამოდგა. ამით მოსწავლისთვის მოდელი იქნებით და აღძრავთ მოტივაციას მისი შესრულებისთვის. მაგრამ ერთი რამ გაითვალისწინეთ, რომ  დავალებები შეასრულეთ ისე, თითქოს თქვენც მათი ასაკისა იყოთ.
3. ზოგჯერ მისწერეთ წერილი თითოეულ მოსწავლეს, სადაც ისაუბრებთ თქვენი საზაფხულო თავგადასავლების შესახებ. მოსწავლეთა გაბედნიერება ამ  ჟესტით ძალიან მარტივია. გარდა იმისა, რომ ამით მოსწავლეებს წერილის წერის მაგალითს აჩვენებთ, მათში გააჩენთ სურვილს, თავად შექმნან საპასუხო შეტყობინება. გარწმუნებთ, ამის შედეგს იმ დღესვე იხილავთ პირად შეტყობინებებში.
4. ყოველ გამოგზავნილ ფოტოსა თუ შეტყობინებას აუცილებლად უპასუხეთ დროულად და სიყვარულით. დაუკავშირდით და გამოხატეთ მადლიერება ჩართულობისთვის, როგორც მოსწავლის, ასევე მშობლის მიმართ. ეს კიდევ უფრო მეტი ენთუზიაზმითა და მონდომებით განმსჭვალავს მათ.

ბედნიერ არდადეგებს გისურვებთ!

 წყარო; http://mastsavlebeli.ge/

ჯადოსნური მთხრობელი – როგორ მოვყვეთ ამბავს საინტერესოდ

 

ამბების ლამაზად თხრობა, საინტერესოდ გადმოცემა დღეს, ციფრულ ეპოქაში, არამხოლოდ მწერლებსა და ჟურნალისტებს გვჭირდება – ვფიქრობ, ეს უნარი ყველა პროფესიის ადამიანებს გამოადგებათ, განსაკუთრებით კი მასწავლებლებს. მათ გამუდმებით უწევთ იმაზე ფიქრი, როგორ გახადონ სწავლების პროცესი უფრო საინტერესო, როგორ მიაწოდონ მოსწავლეს მასალა ისე, რომ ადვილი აღსაქმელი და დასამახსოვრებელი იყოს, როგორ გადმოსცენ სათქმელი ისე, რომ მოსწავლემ ის იოლად გაიგოს და აითვისოს. კარგი მასწავლებელი გაკვეთილს ისე გეგმავს, რომ მოსწავლე მთელი გულისყურით ერთვება პროცესში და ასეთი გაკვეთილი მისთვის დაუვიწყარი ხდება.

 

ადამიანებს გვიყვარს ისეთი ისტორიების მოსმენა, რომლებთანაც ემოციურ კავშირს ვგრძნობთ; რომლებიც დავიწყებულს გაგვახსენებს, მოგონებების სიმებს შეარხევს, ძველ სურნელს მოიყოლებს ან იმდენად ცოცხალი აღმოჩნდება, რომ მათზე ფიქრი დიდხანს გაგვყვება და ყველასთვის გაზიარებას მოგვანდომებს. ხომ იმისთვის ვკითხულობთ წიგნებს, ვუყურებთ ფილმებს და ვუსმენთ მუსიკას, რომ მოსაწყენი რეალობის მდინარება დროებით შევაჩეროთ.

ზოგიერთ ადამიანს ამბების საინტერესოდ გადმოცემის ნიჭი აქვს, თუმცა შესაძლებელია ამ უნარის განვითარება და ისეთი ფორმების მიგნება, რომელთა წყალობით ამბებს შთამბეჭდაობას შევმატებთ და შესაძლოა დაუვიწყარიც კი გავხადოთ.

დღეს ჩვენ ბევრი ამბის ტყვეობაში ვართ, თუმცა ყველა ამბავი განსაკუთრებული არ არის. ამიტომაც ვეძებთ უნიკალურ ისტორიებს, რომლებიც ჩვენზე იმოქმედებს, ესთეტიკურ სიამოვნებას მოგვანიჭებს და ცოტა ხნით სხვა განზომილებაში გადაგვიყვანს.

სთორითელერი, სთორითელინგი – ეს სიტყვები ბოლო დროს ხშირად გვესმის. ორივე სიტყვა ამბების მოყოლას უკავშირდება და მთავარი აქაც ისაა, ვინ უფრო საინტერესო, ცოცხალ და შთამბეჭდავ ამბავს მოგვითხრობს, როგორი იქნება მისი ამბავი და თხრობის რა ფორმებს გამოიყენებს ჩვენს დასაინტერესებლად. სთორითელერი მთხრობელია, რომელიც სიტყვით აჯადოებს მსმენელს, წარმოსახვას უღვიძებს და თავისი ამბების სამყაროში იტაცებს.

რამდენიმე წლის წინ მეუღლესთან ერთად მოკლე ვიდეოფილმი გადავიღე წალკის რაიონში მცხოვრებ ახალგაზრდა მასწავლებელ ირა ძირკვაძეზე. გადაღებების წინ ვფიქრობდით, საინტერესოდ როგორ გვეჩვენებინა ახალგაზრდა მასწავლებლის საქმიანობა და ცხოვრება რეგიონში, ვეძებდით ფორმას, რომ ვიდეოს თავისი მაყურებელი ეპოვა და თავი დაემახსოვრებინა. სანამ გადაღებას შევუდგებოდით, ირასთან წინასწარ გავიარეთ დეტალები, შევთანხმდით კადრებზე და იმაზე, რა იქნებოდა გადაღებისთვის კარგი და საინტერესო. ვიდეო მშვენიერი გამოვიდა. ირას ამბავში ახალი ის იყო, რომ ახალგაზრდა და მოტივირებული მასწავლებელი წალკის რაიონის სოფელში ასწავლიდა, მოსწავლეების საჭიროებებს იცნობდა, მათთან დასაახლოებლად ახალ-ახალ გზებს პოულობდა – ხან ველოსიპედით სეირნობდა მათთან ერთად, ხან ფეხბურთს ეთამაშებოდა და გაკვეთილებსაც ისე გეგმავდა, რომ ამ პროცესის მთავარი გმირი მოსწავლე ყოფილიყო.

ირას უყვარს თავისი პროფესია და მისი მნიშვნელობაც კარგად ესმის. Ჩვენი ვიდეოს შემდეგ ირას საქმიანობა სხვა ტელევიზიებმაც გააშუქეს, გაზეთებმაც დაწერეს მასზე და სოფელ გუმბათსაც ბევრჯერ ესტუმრნენ. ერთი სიტყვით „გოგონა მზის ჩასვლის მხარიდან“, როგორც ამბავი, შედგა და თავისი აუდიტორია იპოვა.

 

როდესაც ამბის თხრობას ვიწყებთ, ზეპირად წერილობით თუ სხვა ფორმით, მნიშვნელოვანია, თავად გვქონდეს მასთან ემოციური კავშირი, რათა შეგვეძლოს, სხვასაც გავუზიაროთ ეს ემოცია და უფრო მიმზიდველი გავხადოთ ჩვენი ნაამბობი. ასევე მნიშვნელოვანია, როგორ მივიტანთ ჩვენს ამბავს აუდიტორიამდე და რა ინსტრუმენტებს გამოვიყენებთ ამისთვის.

სანამ ჩვენი ამბის გაზიარებას შევუდგებოდეთ, კარგი იქნება, წინასწარ დავსვათ რამდენიმე კითხვა და შევაფასოთ ამბის პოტენციალი.

 

* როგორი ამბავია საინტერესო და როგორ ამბავს მოვუსმენდი, წავიკითხავდი ან ვნახავდი?

* როგორ მოვყვე ჩემს ამბავს, როგორ ავაწყო მისი სტრუქტურა ისე, რომ საინტერესო და მიმზიდველი გავხადო?

* რაგვარ ჭრილში უნდა დავინახო და დავანახო სხვებს ეს ამბავი, როგორი კუთხე მოვუძებნო?

* რა მიზანი აქვს ჩემს ამბავს? რას გვაძლევს ეს ამბავი, რატომ უნდა ავირჩიოთ ის და რა ღირებულების მატარებელია?

 

დღეს ინფორმაციების, ამბებისა და ისტორიების ზღვაში გვიწევს ტივტივი, ყველაფრის წასაკითხავად, მოსასმენად და სანახავად დრო აღარ გვაქვს და ყურადღების მიპყრობაც საკმაოდ ძნელია. თუ ვიცით, რომ ჩვენს ამბავს აქვს რაღაც განსაკუთრებული მახასიათებელი, რაღაცით უფრო მეტია იმაზე, რაც ჩვენს ირგვლივ ირევა, უფრო მიმზიდველია, მეტი ღირებულება გააჩნია, ის აუცილებლად იპოვის თავის აუდიტორიას.

სწორედ ამ მიზნით და ამ პრიორიტეტების გამო ვირჩევთ ჩვენც სხვა ამბავს, წინასწარ ვარკვევთ, რა სარგებელს მოგვცემს ის და რატომ უნდა დავუთმოთ მას დრო.

Ჩემი საყვარელი სთორითელერი კი ჩემი ბებია იყო, ისტორიების უბადლო მთხზველი და ძველი ამბების ჩვენამდე მომტანი. ბებია, რომელსაც სკოლაში არ უვლია, მაგრამ ჩინებული უნარი ჰქონდა, ძველი ამბები ისე გაეცოცხლებინა, რომ ხელშესახები და დასანახი ყოფილიყო პატარა შვილიშვილებისთვის. ზამთრის ცივ საღამოებში, როცა ბებია მის საწოლში შეყუჟულებს ან ბუხართან, ჭრაქის შუქზე, მოკალათებულებს, გვიყვებოდა ათას ამბავს, ზოგს – მართლა თავს გადახდენილს და ზოგს – მოგონილს, ჩვენი წარმოსახვა ფრთებს შლიდა და გვინდოდა, ბებიას არასდროს დაესრულებინა თხრობა. კარგი სთორითელერობაც ალბათ ეს არის – მოჰყვე ისე, რომ არ დაღალო, თავი არ მოაბეზრო მსმენელს.

წყარო ; http://mastsavlebeli.ge/

მასწავლებლის ზაფხული

 ვნისის შუა რიცხვებში მოსწავლეებისთვის სწავლა სრულდება. დამღლელი წლის შემდეგ მათთვის ნანატრი დასვენების დღეები დგება, რასაც ვერ ვიტყვით მასწავლებლებზე. როცა მოსწავლეები სკოლისკენ მიმავალ მასწავლებელს მოჰკრავენ ხოლმე თვალს, გაოცებულები ეკითხებიან: „მას, თქვენ კიდევ სკოლაში დადიხართ?!“ დიახ! მასწავლებლები ჯერ კიდევ დადიან სკოლაში. ესწრებიან ტრენინგებს, აჯამებენ დასრულებულ სასწავლო წელს და მომავალი წლის გეგმასაც კი ადგენენ.

როგორია მასწავლებლის ზაფხული? დასვენების დღეების მიუხედავად, მაინც მძიმე და დაღლილობის შეგრძნებით სავსე. ყველა მასწავლებელს აქვს პორტფოლიო, რომელსაც სასწავლო წლის პარალელურად აწესრიგებს. თუმცა სასწავლო წლის ბოლოს მისი საბოლოოდ სისრულეში მოყვანის დრო დგება, რაც გულისხმობს შემდეგს: ჩააწყოს მოსწავლეთა აკადემიური შედეგები, წარადგინოს დამრიგებლისა და საგნის ანგარიში, შეადგინოს ჩატარებული ღონისძიებების ნუსხა, გადაახარისხოს რესურსები და ა.შ.

საკლასო ოთახის მოწესრიგებაც ერთი დიდი ცალკე აღებული საქმეა. მთელი წლის განმავლობაში ივსება საკლასო ოთახი სხვადასხვა რესურსითა თუ თვალსაჩინოებით, რომელთა გადახარისხებაც მასწავლებლის მოვალეობაა – რას გამოიყენებს მომდევნო წლისთვის, რა აღარ დასჭირდება და ა.შ. აქ უნდა ითქვას ისიც, რომ კოლეგები აქტიურად უზიარებენ ერთმანეთს საკუთარ გამოცდილებას, რესურსებსა თუ ჩატარებულ ღონისძიებებს და ურთიერთთანამშრომლობის ფონზე მასწავლებელს უფრო მეტი იდეა უჩნდება მომავალი წლის დასაგეგმავად.

დაგეგმვა მნიშვნელოვანია, რათა მასწავლებელი მომზადებული შეხვდეს ახალ სასწავლო წელს. ალბათ გაგიკვირდებათ – ხომ შეიძლება, ეს ყველაფერი სექტემბერშიც მოესწროსო? გეტყვით, რომ ბევრი მასწავლებელი ზაფხულშიც არ წყვეტს მოსწავლეებზე ფიქრს. ჩემი მოსწავლეები შემოდგომაზე უკვე მეოთხეკლასელებად დამიბრუნდებიან. არც კი ვიცი, ასე მალე როგორ გავიდა დრო. დისტანციურ სწავლებას ვაბრალებ და თან გული მწყდება. რა თქმა უნდა, დავიწყე იმაზე ფიქრი, როგორ აღვნიშნოთ მეოთხე კლასის დამთავრება, რა ტიპის აქტივობები ჩავატაროთ და ღონისძიების როგორი ფორმატი იქნება მისაღები. გარდა ამისა, რამდენიმე პროექტის განხორციელებაც დავსახე მიზნად და კვირიდან კვირამდე ახალი დეტალებითა და იდეებით ვავსებ. დარწმუნებული ვარ, პირველკლასელთა მასწავლებლებიც არანაკლებ ღელავენ – ისინი ხომ ახალ მოსწავლეებთან შესახვედრად ემზადებიან. ეს ყველაფერი კი ზაფხულში ხდება, მაშინ, როდესაც ოფიციალურად კუთვნილი შვებულება გვაქვს, თუმცა იქ, სადაც მოსწავლეებსა და სასწავლო პროცესის გაუმჯობესებაზე ფიქრს ეხება საქმე, მასწავლებლისთვის შვებულება არ არსებობს.

ასე იცის ამ პროფესიის სიყვარულმა.

 

 წყარო ; http://mastsavlebeli.ge/