ნებადართულობის საზღვრების დადგენა და მათი დაცვა

 ვფიქრობ, სიახლე არ იქნება, თუ ვიტყვი, რომ აღზრდა საკმაოდ რთული პროცესია. ამასთან, ის მეთოდები, ხერხები და საშუალებები, რომლებსაც უფროსები მივმართავთ, ჩვენი სურვილისა და დიდი მცდელობის მიუხედავად, ყოველთვის არ იძლევა სასურველ შედეგს. აღმზრდელთა ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ღირსეული, რეალიზებული და წარმატებული პიროვნების აღსაზრდელად აუცილებელია რაც შეიძლება მეტი აკრძალვები დავუწესოთ ბავშვს, მოვითხოვოთ მისგან ისეთი ქცევა, როგორიც ჩვენ მიგვაჩნია მიზანშეწონილად ჩვენი ცოდნიდან და გამოცდილებიდან გამომდინარე. აღმზრდელთა მეორე ნაწილი ფიქრობს, რომ რაც უფრო თავისუფლად გაიზრდება ბავშვი, რაც უფრო ნაკლებ წესებს და აკრძალვებს მოვახვევთ თავს, მივცემთ საშუალებას დამოუკიდებლად, ჩვენი ყოველგვარი ჩარევის გარეშე იმოქმედოს, მიიღოს გადაწყვეტილებები, მით უფრო ღირსეული და წარმატებული პიროვნება იქნება მომავალში. უნდა ითქვას, რომ ადრე თუ გვიან აღმზრდელთა როგორც ერთი, ისე მეორე ნაწილი ხვდება, რომ შერჩეული სტრატეგია არც ისე ეფექტიანია და ბავშვის განვითარების გარკვეულ ეტაპზე მასთან ურთიერთობაში გარკვეული ცვლილებების შეტანას ცდილობს. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ კორექცია საკმაოდ რთული პროცესია და არცთუ იშვიათად სასურველ შედეგსაც ვერ იძლევა, აღმზრდელთა მცდელობა, ცვლილებები შეიტანონ ბავშვთან დამოკიდებულებაში ხშირად წარუმატებლად მთავრდება.

საინტერესოა, რომ ზემოაღწერილი სტრატეგიების გარდა არსებობს კიდევ ერთი გზა, კიდევ ერთი საშუალება ბავშვის აღზრდის პროცესში, ეს არის ნებადართულობის საზღვრების დადგენა და მათი დაცვა. საზღვრების დაწესება, რა თქმა უნდა, არ გამორიცხავს აკრძალვებს, მაგრამ აქ არ ვსაუბრობთ აკრძალვების ავტორიტარულ სისტემაზე, რომელიც ხელს უშლის ბავშვის სწორად განვითარებას. პირიქით, ნებადართულობის საზღვრების დაწესება არ ზღუდავს, არ აფერხებს და არც ანელებს ბავშვის განვითარებას. ის მას განუსაზღვრავს „საკუთარ“ და „სხვის“ ტერიტორიას, რითაც უქმნის უსაფრთხო სივრცეს. მოზარდმა იცის, სად, როდის და როგორ არის შესაძლებელი იმის გაკეთება, რაც მას სურს.

რატომ არის მნიშვნელოვანი ნებადართულობის საზღვრების დადგენა და მათი დაცვა:

• ბავშვებს, რომელთა მშობლებს არ აქვთ დაწესებული მათთვის ნებადართულობის საზღვრები, აკლიათ სიცხადე მოთხოვნებში, არიან არასტაბილურები, შეიძლება შეექმნათ სირთულეები, პრობლემები ურთიერთობებში, გაუჩნდეთ შიშები და ფობიები, გახდნენ ინფანტილური და ა.შ. როგორი აზრები, ფიქრები შეიძლება ჰქონდეს ბავშვს, რომელსაც მშობლები ყველაფერს უთმობენ და არანაირ საზღვრებს არ უდგენენ – „დედამ და მამამ დათმეს ისეთი რამ, რის დათმობაც მათ ძალიან არ უნდოდათ. როგორც ჩანს, ისინი სუსტი და არასაიმედო, არასანდო არიან“. ბავშვი, რომელსაც ასეთი აზრები უჩნდება, კარგავს უსაფრთხოებისა და დაცულობის გრძნობას, ქვეცნობიერად აკეთებს დასკვნას, რომ ის მშობლებზე ძლიერია და სახიფათო სიტუაციაში ისინი მას ვერ დაეხმარებიან. ასეთ ბავშვებში ხშირად ვლინდება შიშები, საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა და აგრესიული ქცევა;
• თუ მოზარდს არ აქვს მკაფიო წარმოდგენა იმის შესახებ, სად გადის საზღვარი, რაზეა ის პასუხისმგებელი, მას ვერ განუვითარდება საკუთარი თავის კონტროლის უნარი, რის გარეშეც ის ვერ იქნება წარმატებული და ბედნიერი. ნებადართულობის საზღვარზე ბუნდოვანი წარმოდგენა გამოიწვევს იმას, რომ ასეთ მოზარდს მოუნდება გარშემომყოფთა სრული დაქვემდებარება და ვერ გააკონტროლებს საკუთარ თავს;
• ნებადართულობის საზღვრები მნიშვნელოვნად ამცირებს კონფლიქტებს მშობლებისა და შვილების ურთიერთობაში. ამ საზღვრებს ვადგენთ ჩვენ უფროსები ბავშვებთან შეთანხმებით და ვეხმარებით მათ დაცვაში. ბავშვისთვის ეს ყველაფერი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ის უნდა გრძნობდეს, რომ დედა და მამა მასზე ძლიერები არიან და მას შეუძლია დაეყრდნოს მათ.

როდის და როგორ დავიწყოთ ნებადართულობის საზღვრების დადგენა – რეკომენდაციები:

• უპირველეს ყოვლისა, გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვები არ იბადებიან ნებადართულობის მზა საზღვრებით. ისინი მათ ითვისებენ, სწავლობენ მშობლებთან ურთიერთობისა და აღზრდის პროცესში;
• რაც უფრო ადრე დავიწყებთ ბავშვთან საზღვრების გამოკვეთას, დადგენას, მით უკეთესი იქნება. თუმცა, მნიშვნელოვანია, გვახსოვდეს ბავშვის ასაკობრივი თავისებურებები და მისი ინდივიდუალური შესაძლებლობები. ოთხი წლის ასაკში ბავშვი უკვე ცხადად იწყებს იმის გაცნობიერებას, თუ რის გაკეთება შეიძლება და რის – არა. სასკოლო ასაკისათვის კი განვითარებას იწყებს თვითკონტროლის უნარი, რაც კარგ პირობებს ქმნის ნებადართულობის საზღვრებში მოქმედებისათვის. საზღვრების დადგენისას მნიშვნელოვანია, გვესმოდეს ისიც, შეძლებს თუ არა ბავშვი მათ დაცვას;
• ნებადართულობის საზღვრების გამოკვეთისას შევადგინოთ ქცევის წესების ჩამონათვალი. მნიშვნელოვანია, რომ ამ წესებს ვიცავდეთ ბავშვთან ურთიერთობაში მყოფი ადამიანები. გამოვრიცხოთ ორმაგი სტანდარტები, რადგან მათმა არსებობამ შეიძლება დააბნიოს ბავშვი;
• გავითვალისწინოთ, რომ „არას“ თქმა ნორმალურია. ამასთან, „არა“ უნდა ნიშნავდეს „არას“ და ბავშვმა ეს არ უნდა აღიქვას, როგორც „მე შენ არ მიყვარხარ“. თუ ჩვენ დარწმუნებული ვართ, რომ ახლა აუცილებელია უარის თქმა ბავშვისთვის, შეგვიძლია ეს თამამად გავაკეთოთ. მაგრამ სანამ უარს ვეტყვით რაიმეზე, დავფიქრდეთ ნამდვილად მნიშვნელოვანია თუ არა ახლა ეს აკრძალვა (მაგ. კანფეტის ჭამა სადილის წინ);
• თუ ბავშვს ჩვენგან ისეთი სიტყვების მოსმენის შემდეგ, როგორიცაა „არა“, „არ შეიძლება“, ეწყება ისტერიკა, ჩვენ მას ტირილის უფლება უნდა მივცეთ. ეს ხომ სრულიად ნორმალურია. მთავარია, რომ ისტერიის მომენტში ვიყოთ ბავშვის გვერდით, მაგრამ არ უარვყოთ ჩვენი ნათქვამი და არ შევცვალოთ ჩვენი გადაწყვეტილება – „მიყვარხარ, მესმის შენი; ვიცი, რომ გინდა ამის გაკეთება, მაგრამ ეს არ შეიძლება იმიტომ, რომ…..“);
• აუცილებელია, მივაწოდოთ ბავშვს ინფორმაცია საზღვრების დარღვევის შესახებ. ბავშვის ინფორმირება უნდა მოხდეს ფაქტების დახმარებით. ფაქტს წარმოადგენს ის, რაც ხდება დროის ამ კონკრეტულ მონაკვეთში და რასაც აქვს ვიზუალური მტკიცებულება. ფაქტს არ წარმოადგენს ბავშვის პიროვნული თვისებები. მაგ. ფაქტია – „შენს ოთახში ქაოსი, უწესრიგობა, არეულობა და უსუფთაობაა“. თუმცა, ფრაზა „შენ დაუდევარი ხარ“ არ არის ფაქტი. გამოვიყენოთ ტექნიკა, რომელიც „მე“ – შეტყობინების სახელით არის ცნობილი – „მე არ მომწონს, მე ვბრაზობ, როცა ოთახში ასეთ უწესრიგობას ვხედავ!“, „მოუთმენლად ველოდები, რომ საღამომდე დაალაგებ და მოასუფთავებ შენს ოთახს“;
• წავახალისოთ ბავშვის კონსტრუქციული ქცევა. წახალისება მნიშვნელოვანია მისთვის. განსაკუთრებით ეფექტიანად მოქმედებს ბავშვზე უფროსების, ჩვენ მიერ იმის დაფიქსირება, რამდენად მნიშვნელოვანია მისი კონკრეტული ქცევა ჩვენთვის. გავითვალისწინოთ, ის ფაქტი, რომ ჩვენ ორიენტირებული უნდა ვიყოთ ბავშვის ქცევის და არ მისი პიროვნების შეცვლაზე;
• გავითვალისწინოთ ისიც, რომ ნებადართულობის საზღვრების დადგენა აზრს დაკარგავს, თუ ბავშვს არ ეცოდინება, როგორ დაიცვას საკუთარი საზღვრები.

საკუთარი საზღვრების დაცვის უუნარობამ ბავშვი შეიძლება იქამდე მიიყვანოს, რომ ის თავის გრძნობებსა და მოთხოვნილებებს უმნიშვნელოდ ჩათვლის. ეს კი, თავის მხრივ, უარყოფითად იმოქმედებს მის თვითშეფასებაზე. პირადი საზღვრების სისტემატურად დარღვევა შეიძლება გახდეს მუდმივი სტრესისა და შფოთვის წყარო. თუ ბავშვი არ ისწავლის საკუთარი საზღვრების დაცვას, ის შეიძლება გახდეს ზედმეტად დამოკიდებული სხვა ადამიანების აზრსა და შეფასებაზე, რაც, ბუნებრივია, ხელს შეუშლის დამოუკიდებელი პიროვნების ჩამოყალიბებას. ჩნდება რისკი, რომ ბავშვი გახდეს ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი.

საკუთარი საზღვრების დაცვა არის ჩვევა, რომელსაც ბავშვი აუცილებლად უნდა დაეუფლოს. ეს დაეხმარება მას გახდეს საკუთარ თავში დარწმუნებული, ექნება უნარი პატივი სცეს როგორც საკუთარ თავს, ასევე სხვებს. საკუთარი საზღვრების დაცვა ბავშვის პიროვნული განვითარების და სოციალური ადაპტაციის მნიშვნელოვანი ასპექტია.

რატომ უნდა ვასწავლოთ ბავშვს ნებადართულობის საზღვრების დაცვა:

• ბავშვს, რომელსაც შეუძლია ნებადართულობის საზღვრების დაცვა, ესმის საკუთარი ღირებულება და მნიშვნელობა. „არას“ თქმის უნარი, როცა ეს აუცილებელია, ეხმარება ბავშვს, პატივი სცეს საკუთარ გრძნობებსა და მოთხოვნილებებს;
• საკუთარი საზღვრების დადგენისა და დაცვის უნარი ეხმარება ბავშვს დაიცვას თავი მანიპულირებისა და ზეწოლისაგან სხვა ადამიანების მხრიდან, იქნებიან ეს თანატოლები, უფროსი მოზარდები თუ ზრდასრული ადამიანები;
• საკუთარი საზღვრების დაცვის უნარი ჯანსაღი ინტერპერსონალური ურთიერთობის საფუძველია. ბავშვი, რომელსაც შეუძლია, პატივი სცეს როგორც საკუთარ, ასევე სხვა ადამიანების საზღვრებს, შეძლებს გარშემომყოფებთან ჯანსაღი, პატივისცემით განმსჭვალული ურთიერთობების ჩამოყალიბებას;
• პირადი საზღვრების სისტემატურმა დარღვევამ შეიძლება, გამოიწვიოს ნეგატიური ემოციები, სტრესი, შფოთვა. საკუთარი საზღვრების დაცვის უნარი ეხმარება ბავშვს შეინარჩუნოს ემოციური კეთილდღეობა;
• საზღვრების დადგენა და დაცვა ბავშვისგან მოითხოვს გადაწყვეტილების მიღებას. ეს არის მნიშვნელოვანი უნარი, რომელიც გამოადგება მოზარდს ზრდასრულობის ასაკში და რომლის განვითარებას მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს ნებადართულობის საზღვრების დაცვა;
• საზღვრების დაცვა ძალადობის პრევენციის მნიშვნელოვანი საშუალებაა. ბავშვი, რომელსაც შეუძლია, რომელსაც აქვს უნარი დაიცვას საკუთარი საზღვრები, ნაკლებად ხდება ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი.

ყოველივე ზემოაღნიშნული მნიშვნელოვანია ბავშვის კეთილდღეობის, მისი წარმატებული სოციალიზაციისა და სრულფასოვანი, დამოუკიდებელი პიროვნების ჩამოსაყალიბებლად.

როგორ ვასწავლოთ ბავშვს საკუთარი საზღვრების დაცვა სოციუმში – რეკომენდაციები:

• ავუხსნათ ბავშვს პირადი საზღვრების მნიშვნელობა – მას უნდა ესმოდეს, რომ ნებისმიერ ადამიანს აქვს უფლება საკუთარ სივრცეზე, აზრებზე, გრძნობებზე;
• ვასწავლოთ ბავშვს „არას“ თქმა. „არას“ თქმა ეხმარება ბავშვს, დაიცვას თავისი საზღვრები. ავუხსნათ მას, რომ შეუძლია და უნდა თქვას კიდეც „არა“, როცა რაიმე არ მოსწონს;
• ვიყოთ მაგალითი ბავშვისთვის – ბავშვები სწავლობენ უფროსების ქცევაზე დაკვირვებით. ვუჩვენოთ მას, როგორ ვცემთ პატივს ჩვენ საკუთარ და ასევე სხვა ადამიანის საზღვრებს;
• პატივი ვცეთ ბავშვის საზღვრებს – საუკეთესო გზა, რომ ვასწავლოთ ბავშვს საზღვრების დაცვა, არის მისი საზღვრების პატივისცემა. იმისათვის, რომ ბავშვმა შეძლოს საკუთარი საზღვრების დაცვა, ის უნდა გრძნობდეს, რომ მის საზღვრებს პატივს სცემენ;
• ვასწავლოთ ბავშვს საკუთარი გრძნობების გამოხატვა – იმისათვის, რომ დაიცვას საკუთარი საზღვრები, ბავშვს უნდა შეეძლოს თავისი გრძნობებისა და მოთხოვნილებების გამოხატვა;
• ვასწავლოთ ბავშვს სხვა ადამიანების საზღვრების პატივისცემა – ეს ასევე მნიშვნელოვანი ნაწილია საზღვრების დაცვისას. ბავშვს უნდა ესმოდეს, რომ ყოველ ადამიანს აქვს საკუთარი პირადი სივრცე, საზღვრები და გრძნობები, რომლებსაც პატივი უნდა ვცეთ. ბავშვები, რომლებიც არ იცავენ სხვა ადამიანების საზღვრებს, ვერ შეძლებენ საკუთარი საზღვრების დაცვას.

დაბოლოს, მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ საზღვრების დადგენა და დაცვა ხანგრძლივი პროცესია და საჭიროებს დიდ ძალისხმევასა და მოთმინებას. ვიყოთ მომთმენი და მხარი დავუჭიროთ ბავშვს ამ პროცესის ყოველ ნაბიჯზე. გვჯეროდეს როგორც საკუთარი, ასევე ბავშვის ძალების და ასეთ შემთხვევაში, ყველაფერი გამოგვივა. https://mastsavlebeli.ge/