ლიტერატურული ანალიზის ციფრული ევოლუცია

 (ტექსტების კრეატიული განხილვა ChatGPT -სთან ერთად)

 ციფრული ტექნოლოგია და განათლება

ციფრული ტექნოლოგიები ცვლის ჩვენი სამყაროს პარადიგმას – ადამიანმა გენერაციული ჩატბოტების სახით ზღაპრული “ციფრული ჯინი” მიიღო. ჩატბოტების  ყოველდღიური მისალმება დაახლოებით ასე ჟღერს: “რა კითხვა გაქვს დღეს?”, რაც გულისხმობს: “გისმენთ და გემორჩილებით!” ეს ფრაზა ბევრ ადამიანს აფრთხობს, რადგან არ იცის, რა სჭირდება და როგორ მოითხოვოს ის, რაც ზუსტად არ იცის, რომ სჭირდება. არა და, ხელოვნური ინტელექტი ჩვენი ცხოვრების ყველა სფეროში უკვე შემოჭრილია, ბევრი რამ შეცვლილია უკვე და ბევრიც ძალიან სწრაფად შეიცვლება. არ ღირს დრო დავკარგოთ შიშში, რომ “ისინი” სამსახურებს წაგვართმევენ, დაგვიპყრობენ, დედამიწიდან გაგვაძევებენ და ა.შ., რადგან ეს უკვე მოხდა და ჩვენც უნდა ვადაპტირდეთ ახალ რეალობასთან. რა თქმა უნდა, ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ისინი მხოლოდ ინსტრუმენტებია, მთავარი ადამიანია! ბრძანებების გამცემის როლში ყოფნაც აბნევს ადამიანს, რადგან მანამდე მან იცოდა, რომ რუტინულ სამსახურებში  ის უნდა ეკეთებინა, “რასაც დაავალებდნენ”, ახლა კი მან უნდა დაწეროს ინსტრუქციები ჩატბოტებისთვის – ეს კი სასარგებლოსთან ერთად საპასუხისმგებლოცაა!

ერთი სიტყვით, იწყება არა მარტო ღირებულებათა გადაფასება, არამედ იდენტობის კრიზისიც და ეს გზა ყველამ ერთად უნდა გავიაროთ ურთიერთდახმარებით, რადგან ხელოვნური ინტელექტი აღარ არის მხოლოდ ფუტურისტული იდეა, ის ჩვენი ყოველდღიური კომუნიკაციის ნაწილია.

ახლა კი სრულიად კონკრეტულ თემაზე მინდა გესაუბროთ: ხელოვნური ინტელექტის ინსტრუმენტებზე განათლებაში. უკვე დიდი ხანია,  გენერაციულმა ჩატბოტებმა სტუდენტებისა და მოსწავლეების ყოველდღიურობაშიც შეაღწია და ტრადიციულ დავალებებსაც მარტივად უმკლავდება. პროფესორ-მასწავლებლებს მოგვიწევს დავალებების ტრანსფორმაცია, რათა ახალგაზრდობამ  “copy-paste” კი არ გამოიყენოს, არამედ შემოქმედებითად ითანამშრომლოს და ცოდნა გაიმდიდროს და გაიმყაროს. ჩემი ბოლო წლების გამოცდილება უნივერსიტეტში ამ მხრივ ნაყოფიერი აღმოჩნდა. ამიტომ მინდა გაგიზიაროთ გამოცდილებაც და შემოგთავაზოთ კონკრეტული შემოქმედებითი პრომპტები ჩატბოტებთან სამუშაოდ ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე. დიახ, მათი გამოყენება ლიტერატურის ანალიზშიც ახალ ჰორიზონტებს გვიხსნის. ChatGPT-ი და მსგავსი ჩატბოტები ცვლიან ტრადიციულ მიდგომებს და გვთავაზობენ ინტერაქტიურ და ექსპერიმენტულ სივრცეს, სადაც ტექსტი აღარ არის სტატიკური შესწავლის  ობიექტი, არამედ ცოცხალი დიალოგის ნაწილია. ზოგადადაც, მომავლის ცოდნა – ეს არის დიალოგსა და ინტერაქციაში ახალი “ცოდნების” შექმნის პროცესი, ამავე დროს ეს არის ინდივიდუალური პროცესი.

თუ ტრადიციული ლიტერატურული ანალიზი ემსგავსებოდა არქეოლოგიურ გათხრებს, სადაც კრიტიკოსები ფენიდან ფენამდე ეძებდნენ “ჭეშმარიტ ინტერპრეტაციას”, დღეს ჩვენ ვართ ახალ რეალობაში, როცა ანალიზი აღარ არის მხოლოდ დეკოდირება, არამედ შემოქმედებითი დიალოგია.

ChatGPT და მსგავსი მოდელები ქმნიან დინამიკურ მიდგომებს, რომლებიც ერთდროულად მოიცავენ ფილოსოფიურ, ფსიქოანალიტიკურ, სტრუქტურალისტურ თუ პოსტმოდერნისტულ პერსპექტივებს. მათთან ურთიერთობისას მოსწავლეები/სტუდენტები იღრმავებენ ანალიტიკურ უნარებს და სწავლობენ ტექსტის მრავალგანზომილებიან წაკითხვასაც. თითოეული დიალოგი ციფრულ ჰერმენევტიკას ემსგავსება – ტექსტი გარდაიქმნება, მრავალფეროვანი ინტერპრეტაციები იმატებს და მკითხველი თავად ხდება ტექსტის თანაავტორი.

რა უნარებს იძენს სტუდენტი ახალ კომუნიკაციაში?

ტექსტი ცოცხალი დიალოგია… რა ცოდნას/სარგებელს იღებს აქედან მოსწავლე/სტუდენტი?

ყველაზე მთავარი: მოსწავლეებისა და სტუდენტებისთვის სასარგებლო მხოლოდ ჩატბოტის პასუხების ანალიზი კი არ არის, არამედ საკუთარი პრომპტების ოპტიმიზაცია და კითხვების დახვეწა. ეს მათ დაეხმარება მეტაკოგნიტიური უნარების განვითარებაში – როგორ ვიფიქროთ საკუთარ ფიქრებზე და როგორ დავსვათ უკეთესი კითხვები – ეს არის დღეს ჩატბოტებთან თანამშრომლობისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი თემა.

აგრეთვე:

ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება ლიტერატურულ ანალიზში ახალ, კრეატიულ განზომილებას აძლევს სწავლის პროცესს და გვაძლევს შესაძლებლობას, რომ აკადემიური პროცესი უფრო  მეტად ექსპერიმენტული და მრავალფეროვანი გახდეს.

ახალგაზრდები სწავლობენ კრიტიკული აზროვნების ახალი რაკურსს – რომ ინტერპრეტაცია ერთმნიშვნელოვანი არ არის და რომ ტექსტის კითხვა შეიძლება გახდეს ინტელექტუალური თავგადასავალი.

ძლიერდება ინოვაციური ხედვა და ინტერდისციპლინური კავშირები – ChatGPT გვთავაზობს მოულოდნელ კავშირებს ფსიქოლოგიასთან, სოციოლოგიასთან, კიბერკულტურასთან, რაც ტექსტს ახალ კონტექსტებში აცოცხლებს და სრულიად ახალ მხარეებს გვანახებს.

ტექსტის ანალიზი ხდება არა მხოლოდ აკადემიური, არამედ ნარატიული, პოეტური და დრამატული პროცესიც.

ვითარდება ციფრული წიგნიერება – სტუდენტები/მოსწავლეები სწავლობენ, როგორ იმუშაონ AI-ჩატბოტებთან ისე, რომ მათი გამოყენება არ იყოს  მხოლოდ ინფორმაციული, არამედ შემოქმედებითი და კრეატიული.

მულტიმოდალური ინტერპრეტაცია – ტექსტი შეგვიძლია გარდავქმნათ აუდიალურ, ვიზუალურ, სენსორულ და ემოციურ გამოცდილებად, თუკი ჩატბოტებს შესაბამის ანალიზს მოვთხოვთ.

მნიშვნელოვანი ხდება ციფრული დიალოგური სწავლება – ცოდნა აღარაა სტატიკური სისტემა; ის მუდმივად ვითარდება, რადგან ჩატბოტი გვეხმარება ახალი, ალტერნატიული ხედვების გენერირებაში.

ლიტერატურული ანალიზის ახალი ეპოქა

თავიდანვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ChatGPT არ ანაცვლებს ტრადიციულ ლიტერატურულ მეთოდებს – ის მხოლოდ აფართოებს, ავრსებს, აღვიძებს მკითხველში ტექსტის მიმართ ცნობისმოყვარეობას და ანალიზის პროცესს აქცევს სახალისო თამაშად. ჩატბოტებთან ინტერაქცია საშუალებას გვაძლევს, ვიყოთ ერთდროულად მკვლევრებიც და შემოქმედებიც, მკითხველებიც და ტექსტის თანაავტორებიც. ეს ახალი ჰიბრიდული მეთოდი გვთავაზობს  ინტელექტუალურ ტრენინგს და ახალ გამოცდილებას, რომელიც ციფრული სამყაროს ეპოქაში განსაკუთრებით აქტუალურია.

მომავალი უკვე აქ არის, და ეს მომავალი ციფრული დიალოგია – დიალოგი, როცა  ხელოვნური ინტელექტი შემოქმედებითი პარტნიორია, რომელიც ტექსტის ახალ განზომილებებს გვიხსნის.

ახლა კი კონკრეტული ექსპერიმენტი:

მოდი, სანიმუშოდ ავიღოთ გალაკტიონ ტაბიძის ლექსი “ქარი ქრის” (თქვენ შეგიძლიათ აიღოთ ნებისმიერი პოეტური ან პროზაული ტექსტი და მისცეთ განსხვავებული პრომპტი).

ვუტვირთავთ ჩატბოტს ლექსს და ვაძლევთ პრომპტს: განიხილე გალაკტიონ ტაბიძის ლექსი “ქარი ქრის” სხვადასხვა პერსპექტივაში (აქ შეგიძლია დაუკონკრეტო, რა პერსპექტივებიც გსურს):

ქარი ქრის, ქარი ქრის, ქარი ქრის,

ფოთლები მიჰქრიან ქარდაქარ,

ხეთა რიგს, ხეთა ჯარს რკალად ხრის –

სადა ხარ, სადა ხარ, სადა ხარ.

ისევ წვიმს, ისევ თოვს, ისევ თოვს,

ვერ გპოვებ ვერასდროს, ვერასდროს,

შენი მე ხატება დამდევს თან,

ყოველთვის, ყოველ დროს, ყოველგან.

შორი ცა ნისლიან ფიქრებს ცრის,

ქარი ქრის, ქარი ქრის, ქარი ქრის.

ChatGPT – ის პასუხი:

1. მისტიკური აღქმა

ლექსში ბუნების ძალები თითქოს ცოცხლდებიან. ქარი და ნისლი შეიძლება განვიხილოთ როგორც მისტიკური სულები ან უხილავი ძალები, რომლებიც გმირის გრძნობებს განასახიერებენ.

2. ფსიქოანალიტიკური აღქმა

ლექსი შეგვიძლია გავაანალიზოთ როგორც ქვეცნობიერის გამოძახილი. „სადა ხარ“ შეიძლება იყოს იდენტობის ძიების სიმბოლო, ხოლო განმეორებადი „ქარი ქრის“ — შინაგანი არეულობის და დაძაბულობის გამოხატულება.

3. მეტაფიზიკური აღქმა

ლექსი შეიძლება აღვიქვათ როგორც დროისა და სივრცის ძიება. „ყოველ დროს, ყოველგან“ გრძნობის ულევობას და დროის მიღმა არსებობას აღნიშნავს.

4. ალეგორიული აღქმა

ეს ლექსი შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ცხოვრების ციკლის ალეგორია: ქარი — ცვლილებები, ფოთლები — დროის გასვლა, ხოლო ნისლი — მომავლის გაურკვევლობა.

5. მუსიკალური აღქმა

ლექსის რიტმი და განმეორებადი სტრიქონები შეიძლება მუსიკალურ კომპოზიციად აღვიქვათ. „ქარი ქრის“ გამეორება რეფრენის მსგავსად ჟღერს, რაც მელოდიურობას ანიჭებს ნაწარმოებს.

6. აბსურდული აღქმა

შეგვიძლია, ლექსი დავინახოთ როგორც აბსურდის თეატრის ელემენტი. ლირიკული გმირი ეძებს ვიღაცას ან რაღაცას, რაც შეიძლება არც არსებობდეს, და ეს ძიება უსასრულოდ გრძელდება.

7. სიურრეალისტური აღქმა

ბუნების ელემენტების და ემოციის შერწყმა სიზმრისეულ, სიურრეალისტურ სცენას ქმნის. ფოთლები, რომლებიც „ქარდაქარ“ მიჰქრიან, შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ფიქრების ფრაგმენტები, რომლებიც ცნობიერებას გასცდნენ.

8. კოსმიური აღქმა

ლექსი შეიძლება აღვიქვათ, როგორც კოსმოსური მოგზაურობა. ქარი და ნისლი სივრცესა და დროის უსასრულობაში მოგზაურობის სიმბოლოებია, ხოლო გმირის „სადა ხარ“ — სამყაროში საკუთარი ადგილის ძიებაა.

9. რიტუალური აღქმა

განმეორებადი სტრიქონები და რიტმი შეიძლება რიტუალურ შელოცვას ჰგავდეს, თითქოს ლირიკული გმირი შეყვარებულის ხატებას იძახებს და ბუნების ძალებს უხმობს.

10. ციფრული აღქმა

ლექსი შეგვიძლია აღვიქვათ როგორც ინფორმაციული ნაკადის და მონაცემების ცირკულაცია ციფრულ სამყაროში. „ქარი ქრის“ მსგავსად, მონაცემები განუწყვეტლივ მოძრაობს ქსელში, „ფოთლები მიჰქრიან ქარდაქარ“ კი პაკეტების მარშრუტირებას ჰგავს ინტერნეტში. „სადა ხარ“ შეიძლება მივიჩნიოთ დაკარგული მონაცემის ან უკუგამის ძიებად, ხოლო ნისლი — ღრუბლოვან შენახვასა და ვირტუალურ რეალობას განასახიერებს.

ვაგრძელებ ინსტრუქციების მიცემას და ვეუბნები: განიხილე ლექსი აუდიალური, ვიზუალური და კინესთეტიკური აღქმის პერსპექტივაში:

ChatGPT – ის პასუხი:

აუდიალური აღქმა

ეს მიდგომა ფოკუსირდება ხმებზე, რიტმსა და მუსიკალურობაზე:

• ანალიზი: განმეორებადი „ქარი ქრის“ ქმნის რიტმს, რომელიც ქარის ხმაურს ჰგავს. ეს აკუსტიკური ეფექტი ქმნის მუდმივი მოძრაობის და წრებრუნვის შეგრძნებას. „ფოთლები მიჰქრიან ქარდაქარ“ — აქ სიტყვები ხმაურის იმიტაციას ახდენენ, თითქოს ფოთლები ერთმანეთთან შეხებით ცვივიან.
• ნიმუში: თუ აუდიოფორმატში წარმოვიდგენთ, შეიძლება გამოყენებულ იქნას ქარის ჩურჩული, ფოთლების შრიალი და წვიმის მსუბუქი ხმაური ფონად. პოეტის ხმაც შეიძლება დაბალ, სევდიან ტონალობაში ჟღერდეს, რაც ლექსის მელანქოლიურ ატმოსფეროს გააძლიერებს.

ვიზუალური აღქმა

ეს მიდგომა ამახვილებს ყურადღებას ვიზუალურ ასოციაციებზე და სურათებზე:

• ანალიზი: ლექსში მდიდარია ვიზუალური დეტალები: „ფოთლები მიჰქრიან ქარდაქარ“ — წარმოდგენაში ჩნდება ქარბორბალას მსგავსი სცენა, სადაც ფოთლები ჰაერში ბრუნავენ. „ნისლიან ფიქრებს ცრის“ იწვევს ნისლით დაფარულ ჰორიზონტს და გაურკვევლობის ატმოსფეროს.
• ნიმუში: ლექსის ვიზუალიზაციისას, შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ ნაცრისფერი, სუსტი განათება, ნისლი, რომელიც ცას ფარავს, და ფოთლები, რომლებიც ქარის ძალით ბრუნავენ. ეს ყველაფერი ქმნის სევდიან და მელანქოლიურ პეიზაჟს.

კინესთეტიკური აღქმა

ეს მიდგომა კონცენტრირდება მოძრაობასა და შეგრძნებებზე:

• ანალიზი: ლექსში მოძრაობის დინამიკა ძლიერია: „ქარი ქრის“ — ჰაერის მოძრაობის შეგრძნება იბადება; „ფოთლები მიჰქრიან“ — სისწრაფისა და ქარბორბალის ენერგიის განცდა ჩნდება.
• ნიმუში: კინესთეტიკურად შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რომ ვდგავართ ქარიან დღეს ღია სივრცეში, ვგრძნობთ სახეზე ცივ ნიავს, ტანსაცმლის ფრიალს და ფოთლების შეხებას, რომლებიც ქარს მიჰყავს.

როდესაც მოსწავლეები/სტუდენტები განსხვავებული პრომპტებით მიიღებენ სრულიად განსხვავებულ პასუხებს, კრიტიკულად გაიაზრებენ მიღებულ ინფორმაციას, დახვეწენ ახალი პრომპტებით საბოლოო შედეგს, ამის შემდეგ იწყება უკვე ყველაზე საინტერესო პროცესი –  აუდიტორიაში განხილვა.

ასეთ შემთხვევაში მასწავლებელი ფასილიტატორია, მოდერატორი, რომელიც სწორად უხსნის მოსწავლეებს პრომპტების შექმნის ხელოვნებას და წარმართავს განხილვის პროცესს. ბოლოს კი შეაჯამებს განსხვავებულ ინტერპრეტაციებს.

  

ამ თემაზე უფრო მეტი წაიკითხეთ ამ ნაშრომებში:

1. Ryan, M.-L. (Ed.). (1999). Cyberspace Textuality: Computer Technology and Literary Theory. Indiana University Press.
2. Berry, D. M., & F. Gruisin, R. (Eds.). (2017). Digital Humanities: Knowledge and Critique in a Digital Age. Polity Press.
3. Jenkins, H., McPherson, T., & Shtern, J. (Eds.). (2018). The Digital Critic: Literary Culture Online. OR Books.
4. Ramsay, S. (2011). Reading Machines: Toward an Algorithmic Criticism. University of Illinois Press.
5. Overton, C. L. (1998). Artificial Intelligence and Literary Creativity: Inside the Mind of Brutus, a Storytelling Machine. Routledge.

 https://mastsavlebeli.ge/?p=42470

სწავლა-სწავლების პროცესის გამოწვევები

 სწავლა-სწავლება საკმაოდ საინტერესო, გამოწვევებითა და აღმოჩენებით სავსე პროცესია, რომელსაც სწორად მართვა სჭირდება, რაც ცხადია, გულისხმობს მასწავლებლის, ტუტორის მიერ სწავლა-სწავლების ძირითადი პრინციპების ცოდნასა და პრაქტიკაში მის ადეკვატურად დანერგვას. დღესდღეობით, ამ კომპლექსურ საკითხს განათლების ექსპერტები ფსიქოლოგიურ ჭრილში განიხილავენ და მიიჩნევენ, რომ მოსწავლის სწორად განვითარებისთვის, ეროვნული სასწავლო გეგმის განხორციელებისთვის და საგნის ათვისება-გააზრების პროცესისთვის უმნიშვნელოვანესია, მასწავლებელს შეეძლოს მოსწავლესთან ადეკვატური კომუნიკაციის დამყარება, რომელიც განხორციელდება საბაზისო ფსიქო-ემოციური ფაქტორების გაცნობისა და ანალიზის საფუძველზე. ამრიგად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ფსიქოლოგთა გარკვეული ნაწილი დაინტერესდა სწავლა-სწავლების პროცესით და ერთობლივად, სხვადასხვა მოსწავლეზე ხანგრძლივი დაკვირვების შედეგად შეიმუშავა ოცი პრინციპი, რომლებიც მასწავლებელს დაეხმარება თვითრეფლექსიაში, მოსწავლესთან კომუნიკაციის დამყარების ნაწილში, დიალოგის სწორად წარმართვის ასპექტში. წინამდებარე სტატიაში გვსურს, რამდენიმე მათგანზე ვისაუბროთ, გამოვყოთ მნიშვნელოვანი პრინციპები და გავუზიაროთ ის ფართო აუდიტორიას, რათა წარმოდგენილი მასალა განათლების სპეციალისტებმა დანერგონ და პრაქტიკაში გამოიყენონ.

როგორ ფიქრობს და სწავლობს მოსწავლე? – ეს ერთ-ერთი იმ მრავალ კითხვათაგანია, რომელზეც უნდა დაფიქრდეს მასწავლებელი, სანამ მოსწავლეთათვის საგნის, საკითხის გაცნობას დაიწყებს. აღნიშნული კი ეფუძნება მოსწავლის ფსიქო-ემოციურ-სოციალური ფაქტორების ცოდნას კონკრეტულ ასაკში. პირველი პრინციპის თანახმად, მოსწავლეთა ზოგადი რწმენა-წარმოდგენები ცოდნასა და განათლებაზე დიდწილად განსაზღვრავს მისი შემეცნების, სწავლის, მოტივაციის ხარისხს. თუ მოსწავლე ფიქრობს, რომ მისი გონება სწრაფად ვერ ჭრის რთულ პრობლემას ან მას რაიმე დაბრკოლების გადალახვა არ შეუძლია, ბუნებრივია, მუდმივად უჭირს გამოწვევების მიღება, მარცხში კი ახალ ცოდნის მიღების შესაძლებლობას ვერ ხედავს. ფსიქოლოგთა რეკომენდაციით, ძალიან მნიშვნელოვანია მოსწავლესთან შექებისა და უკუკავშირის სწორად გამოყენება, რათა მას თავიდან ავარიდოთ აღნიშნულისადმი ინდიფერენტული დამოკიდებულება. უკუკავშირი უნდა იყოს საქმიანი, არგუმენტებზე დაფუძნებული, აუცილებელია ნაშრომის დადებითი და უარყოფითი ნაწილის სწორად ჩვენება. არასასურველია ე.წ. შეფასებითი ლექსიკური ერთეულების ჩართვა, როგორიცაა: „მშვენიერია“, „იდეალურია“. უკუკავშირი მაშინაა ეფექტური, როდესაც მოსწავლე ხვდება, რა დაწერა სწორად და რა ნაწილში დაუშვა შეცდომა. ამის შემდეგ კი უნდა დაიწყოს მომდევნო ეტაპი.

როდესაც მოსწავლე თავს ვერ ართმევს რაიმე დავალებას, მნიშვნელოვანია მასწავლებელმა ხაზი გაუსვას იმ ფაქტს, რომ მოსწავლემ ახალი სტრატეგიების გამოყენებით, საკითხზე ინფორმაციის გაღრმავებით, ძალისხმევის გაორმაგებით უნდა შეძლოს დავალების შესრულება, ახალ გამოწვევად უნდა დასახოს მოცემული პრობლემა. აღნიშნული საკითხი გულისხმობს, რომ მასწავლებელმა შესაძლოა, იგი სოკრატესეული კითხვების პრინციპით მიიყვანოს პასუხთან ან დამატებითი მასალაზე მიუთითოს, რათა მან საკუთარ თავზე მუშაობით, თვითშემეცნებით შეძლოს შეცდომის იდენტიფიკაცია და მისი გამოსწორების გზების ძიება.

საყურადღებოა, მასწავლებელმა არ შეაქოს მოსწავლე მარტივი დავალების შესრულების შემდეგ, ეს მის თვითშეფასებას აქვეითებს. აუცილებელია, დავალების შესრულების დროს ყველამ დამოუკიდებლად იმუშაოს. ეს ზრდის მოსწავლის თვითრეალიზაციის ხარისხს. შეცდომის დაშვება დადებითი კუთხით უნდა იყოს დანახული – როგორც ახალი „მწვერვალი“, რომლის „დალაშქვრაც“ გაორმაგებული ვარჯიშითა და ძალისხმევითაა შესაძლებელი.

 

შემდეგი პრინციპი გულისხმობს იმას, რომ მოსწავლის მიერ მიღებული გამოცდილება, სხვადასხვა საკითხზე ცოდნის დაგროვება განსაზღვრავს მისი სწავლის ხარისხს. ფსიქოლოგები გამოყოფენ ორ ცნებას: კონცეპტუალური ზრდა და კონცეპტუალური ცვლილება. პირველ ცნებაში გაერთიანებულია მოსწავლის ცოდნა გარკვეულ საკითხზე, მეორეში კი მის მიერ არასწორად აღქმული და დამახსოვრებული ინფორმაცია. ასეთ შემთხვევაში მასწავლებელს ევალება საკითხის შესახებ დამაჯერებელი, სანდო ინფორმაციის, მონაცემების წარდგენა. მან მოსწავლეს არგუმენტირებულად უნდა დაუმტკიცოს საკითხის მცდარობა. მეორე შემთხვევაში კი სწორედ მას უნდა მისცეს ე.წ. მთავარი როლი და თავადვე უნდა მიიყვანოს სწორ დასკვნამდე.

მოსწავლეს აქვს გარკვეული ცოდნა, რომელზეც ახალი უნდა დააშენოს. საყურადღებოა, მასწავლებელმა გამოარკვიოს, თუ რა ტიპის ინფორმაციას იცნობს მოსწავლე და მისთვის საინტერესო რაკურსით დაანახვოს ახალი საკითხი, რათა მას გაუჩნდეს ინტერესი და მისი ჩართულობის ხარისხი გაიზარდოს. ამისთვის კი საჭიროა ისეთი ინსტრუმენტის გამოყენება, რომელიც მათ საბაზისო ცოდნას შეამოწმებს.

 

მომდევნო პრინციპის კვალდაკვალ, გვახსოვდეს, რომ ნებისმიერი დავალების შესრულება, რომელიც სახელმძღვანელოშია წარმოდგენილი, არ მოიცავს გრძელვადიან მიზანს. იმისთვის, რომ მოსწავლემ ხანგრძლივ მეხსიერებაში „გადაიტანოს“ შესწავლილი საკითხი, მან პრაქტიკულად უნდა განახორციელოს იგი, სოციო-კულტურულ კონტექსტს უნდა დაუკავშიროს და თავად უნდა იყოს პროცესის აქტიური წევრი. დავალების შესრულება საშუალებაა, ხოლო პირადი გამოცდილების შეძენა უკვე მიზნის განხორციელება. შესაბამისად, გარდა პროექტებისა, საგულისხმოა მოსწავლემ იმუშაოს სხვადასხვა საკითხთან დაკავშირებულ ღია კითხვაზე, სადაც აუცილებელი იქნება პირადი დამოკიდებულების გამოხატვა და დასაბუთება. ამ მიზნის მისაღწევად, გარდა ფორმალური განათლებისა, საგულისხმოა არაფორმალური განათლების კომპონენტის გათვალისწინებაც, რომელიც კლასგარეშე აქტივობებს მოიცავს. ერთი საკითხის ორგვარი ფორმით მიწოდება გრძელვადიანი მიზნის მიღწევის გასაღებია.

მოსწავლემ უნდა გამოიმუშაოს საკუთარ თავთან მუშაობის უნარი, რომელიც ყურადღების, კონცენტრაციის, თვითკონტროლის, დაგეგმვის ასპექტებს მოიცავს. აღნიშნულის განსახორციელებლად კი საჭიროა კლასის სწორად ორგანიზება, სწორი ინსტრუქციების გაცემა, მოსწავლეთა მხარდაჭერა, მკაფიო და ნათელი მიზნების დასახვა, მოსწავლემ უნდა შეძლოს მოკლე და გრძელვადიანი შედეგების განსაზღვრა.

ამერიკელი ფსიქოლოგები მიიჩნევენ, რომ შემოქმედებითი აზროვნება დასწავლადია და აუცილებელია მასწავლებელმა სწორად იმოქმედოს მოსწავლეში მის გასავითარებლად. მან აუცილებლად უნდა ცვალოს აქტივობები, დავალებები ორიენტირებული უნდა იყოს შექმნაზე, გამოგონებაზე, წარმოდგენასა და ვარაუდების დაშვებაზე. უნდა განისაზღვროს, რომ მან ჯგუფში, სხვა სოციუმთან ერთად უნდა იმსჯელოს პრობლემაზე. მსჯელობისას გათვალისწინებული უნდა იყოს ნებისმიერი მოსწავლის აზრი და შეხედულება.

სწავლა-სწავლების პროცესში საყურადღებოა გარეგანი და შინაგანი მოტივაციის როლი. გარეგანი მოტივაცია ცალსახად მნიშვნელოვანია, იგი გულისხმობს სხვადასხვა აქტივობის შესრულების შემდეგ მოსწავლის დაჯილდოებას კარგი ნიშნით, შექებით… ძალიან მნიშვნელოვანია მოსწავლესთან სწორ უკუკავშირზე დაყრდნობით განმსაზღვრელი შეფასების გამოყენება. მიღწეული შედეგით კმაყოფილება, რომელიც ემყარება შრომასა და გარჯას, ასოცირდება დადებით ემოციასთან. თავისთავად მნიშვნელოვანია შინაგანი მოტივაციის განვითარებაც, იგი გულისხმობს თვითდისციპლინითა და თვითშემეცნებით მიღებულ სიამოვნებას. მას აღარ სჭირდება გარეგანი ფაქტორი მოტივაციისთვის, მისი მიზანია შეიმეცნოს და ამით გაბედნიერდეს. აღნიშნულ დონემდე მისასვლელად მოსწავლემ უნდა გაიაროს გარეგანი მოტივაციის ფაზა. შინაგანი მოტივაციის განვითარებისთვის საკმაოდ აქტუალური ინსტრუმენტია სამოტივაციო საუბრები. მოსწავლეს ვუხსნით აქტივობის საჭიროებას, ფუნქციას და ყურადღებას ვამახვილებთ იმაზე, თუ რა შედეგს მოუტანს ის მას. მაგალითისთვის, თუ მოსწავლეს კითხვის კომპონენტი აქვს განსავითარებელი, ამისთვის შემოგვაქვს განმავითარებელი შეფასების ერთ-ერთი ინსტრუმენტი, კითხვის შეფასების კრიტერიუმები, და ის თავად ხსნის თავის შეცდომებს და ისახავს მიზანს, თუ რა უნდა გააუმჯობესოს, როგორ და როდის უნდა მიაღწიოს აღნიშნულ მიზანს. მთავარი კითხვის პასუხამდე კი მოსწავლე მასწავლებლის მცირედი დახმარებით თავისით მიდის: თუ რატომ სჭირდება კითხვის უკეთ ცოდნა.

ამრიგად, ინსტრუმენტები მრავალგვარია, აუცილებელია მასწავლებელმა იკვლიოს, როგორ მიაღწიოს დასახულ მიზანს და რომელი ფსიქოლოგიური მახასიათებლები უნდა იყოს გათვალისწინებული აქტივობის განხორციელების დროს. უნდა გვახსოვდეს, რომ მოსწავლე ზრდასრულობის ასაკამდე ურთულეს ფსიქო-ემოციურ პროცესს გადის. სწორედ ამ მნიშვნელოვან წლებში ყალიბდება მისი თავდაჯერებულობისა და თვითაქტუალიზაციისკენ მიმავალი გზის უმნიშვნელოვანესი საფეხურები. მასწავლებლის როლი კი ცალსახად მნიშვნელოვანია, რადგან მისი თითოეული სიტყვა ღრმა კვალს ტოვებს მოსწავლის არაცნობიერზე, რომელიც ზრდასრულობის ასაკში ათასგვარი „მახინჯი“ ფორმით შეიძლება გამოვლინდეს.

 

 

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Lucariello, S. Graham…. ,,Top 20 principles from psychology for prek-12 teaching and learning’’, American psychology assosiation, 2015;
2. სწავლების მეთოდები და სწავლების სტრატეგიები: https://mastsavlebeli.ge/?p=2536
   
   
   
3. https://mastsavlebeli.ge/?p=42474

მხიარული გრამატიკა

 ფეხბურთს რომ ადამიანებისთვის ბედნიერება მოაქვს, ამას საქართველოს ნაკრები უკვე ნახევარი წელია გვიმტკიცებს. სკოლაში, სპორტის გაკვეთილებზე, გამოჩნდნენ ბავშვები, რომლებსაც საქართველოს ნაკრების მოთამაშეთა ფორმები ამშვენებთ, არა, კი არ ამშვენებთ, რაღაცნაირად უფრო ბედნიერს ხდის მათ, რაზეც მათი საუბარიც მეტყველებს. როგორ გადაიქცნენ ეს ერთი ციდა ბავშვები ფეხბურთის ექსპერტებად, არ ვიცი, თუმცა მათ უკვე თავისუფლად შეუძლიათ იმსჯელონ ყველა იმ გამოწვევაზე, რომელიც დღეს საქართველოს ნაკრებს უდგას, ასევე ერთი ამოსუნთქვით შეუძლიათ გადაანაწილონ ფეხბურთელები სათამაშო პოზიციებზე.

ცხადია, გახარებული და ბედნიერი მოსწავლის დანახვა ყველა მასწავლებლისთვის ცალკე მოტივაციაა. ჰოდა, მეც ვეცადე ისეთი რთული და მძიმე საკითხი, როგორიც მეტყველების ნაწილების შესწავლაა, სწორედ ფეხბურთის დახმარებით მომეგვარებინა. დღეს, საქართველოს ფეხბურთის ნაკრები უნდა შევქმნათ გრამატიკაში!- გამოვუცხადე მოსწავლეებს და წამიერად ვიგრძენი მათი გაოცებული მზერა. რა უნდა შევქმნათ? – ჩამეკითხა ჯგუფის მეკარედ აღიარებული, მკვირცხლი და გონიერი თვალებციმციმა ბიჭი. დაფაზე მეტყველების ნაწილები ჩამოვწერე და ვთხოვე, გაეხსენებინათ განვლილი მასალა და ესაუბრათ შესწავლილი მეტყველების ნაწილების: არსებითი სახელის, ზედსართავი სახელის, რიცხვითი სახელის, ნაცვალსახელისა და ზმნის „შესაძლებლობებზე“. მოსწავლეები დიდი ენთუზიაზმით ცდილობდნენ, რაც შეიძლება მეტი გაეხსენებინათ და ესაუბრათ თითოეულ მათგანზე. ბავშვებმა ისიც გაიხსენეს, რომ ხუთივე მეტყველების ნაწილი ფორმაცვალებადია, სახელები იბრუნვის, ზმნა კი იუღლის. მეტყველების მომდევნო  ნაწილები წინასწარ გამზადებულ ფორმატზე მქონდა დახასიათებული, რა თქმა უნდა, მათთვის გასაგები ტერმინებით, რომელსაც ვკითხულობდით და თან სათანადო მაგალითები მოგვყავდა, რათა უკეთ დაგვენახა, თითოეულ მეტყველების ნაწილს რა როლი აქვს წინადადებაში. განსაკუთრებული ინტერესი სრულმნიშვნელოვანმა და დამხმარე მეტყველების ნაწილების გამიჯვნამ გამოიწვია. მარტივი წინადადებების გარჩევისას მოსწავლეები უსვამდნენ სიტყვებს კითხვას და წინასწარ შედგენილ ცხრილში სვამდნენ,

მაგ.: მეორე დღეს იანგული და პეტია სკოლის ალაყაფთან დაგვხვდნენ მე და ჩემს დეიდაშვილ კოკას.

თურმე პატარა ბავშვები ორი დღე ელოდნენ დედას.

 

სრულმნიშვნელოვანი მეტყველების ნაწილები	პირველი წინადადება	მეორე წინადადება	მესამე წინადადება
არსებითი სახელი	იანგული, პეტია, დღე, სკოლა,  დეიდაშვილი, კოკა	ბავშვები, დედას, დღე
ზედსართავი სახელი		პატარა
რიცხვითი სახელი	მეორე	ორი
ნაცვალსახელი	მე, ჩემს
ზმნა	დაგვხვდნენ	ელოდნენ
ზმნიზედა	ალაყაფთან
დამხმარე მეტყველების ნაწილები
კავშირი	და
ნაწილაკი		თურმე
თანდებული
შორისდებული

 

 

ამ სქემის შევსების შემდეგ უკვე გადავედით „საქართველოს ფეხბურთის ნაკრების შედგენაზე“. როგორც ფეხბურთის ნამდვილ გულშემატკივრებს შეეფერება, მოსწავლეები მალევე მიხვდნენ, რომ თერთმეტი მოთამაშის ნაცვლად ათი მოთამაშე გვეყოლებოდა, თუმცა თავი იმით ინუგეშეს, რომ თითოეული მოთამაშე გამოცდილი და მრავალმხრივ „ნიჭიერი“ გახლდათ. განლაგების დაწყება მეკარის არჩევით გადაწყდა, მსჯელობამ დიდხანს არ გასტანა კარში, არსებითი სახელის დაყენება გადაწყდა, პირველად არსებითი სახელი შევისწავლეთ, ამიტომ პირველ ნომრად სწორედ ის დააყენეს კარში. ჯერი დაცვაზე მიდგა და საფიქრალმაც იმატა. კარგა ხანს გაგრძელდებოდა კამათი, რომ არა სხვა დროს ყველაზე მორიდებული და მორცხვი მოსწავლის ძალიან ლოგიკური კითხვა: – როგორ თამაშს ვთამაშობთ, მასწ, დაცვითს თუ შემტევს? ამ კითხვას არ ველოდი, ცოტა დავიბენი კიდეც, თუმცა ჩემი დაბნეულობა ისევ მოსწავლეებმა გაფანტეს. ორივე ტიპის თამაშისთვის მოვემზადოთ,- განაცხადა ერთ-ერთმა მოსწავლემ და თან სანიოლივით პატარა პრესკონფერენციაც ჩაგვიტარა: -თუ თავდასხმას ვაძლიერებთ, წინ სრულმნიშვნელოვანი მეტყველების ნაწილები დავაყენოთო, რადგან მათ გარეშე გაგვიჭირდება შეტევა. თუ დაცვითი თამაში გვინდა, მცველები გავაძლიეროთ და წინ დამხმარე მეტყველების ნაწილები გავუშვათო. ამ განცხადებამ კლასში მოწონება დაიმსახურა, მეკარე არსებით სახელს მცველად ისევ სახელები დაუყენეს. მარჯვნივ ზედსართავი სახელი, მარცხნივ – რიცხვითი სახელი, შუაში კი ნაცვალსახელი, ყველას ნაცვლად შეძლებს მეტოქესთან თამაშს, თან ესენი ერთმანეთშიც კარგად არიან „შეთამაშებულიო“. მცველების შემდეგ კიდევ ერთი დილემის წინაშე დავდექით, რა პრინციპით უნდა გაგვეგრძელებინა თამაში 4/3/3 თუ 4/4/2 . ამ მსჯელობის დროს მოსწავლეებს არგუმენტად მოჰყავდათ მეტყველების ნაწილების ფუნქცია/შესაძლებლობები და ვხვდებოდი, ამ ძალიან მხიარულმა თამაშმა როგორ გაათვითცნობიერა ბავშვები მეტყველების ნაწილების დანიშნულებაში. ისინი მსჯელობდნენ თანდებულს რა სწორად შეეძლო მიმართულებების მიცემა ბურთისთვის, ამიტომ შუაში მისი დაყენება უფრო ლოგიკური იქნებოდა. და კმაყოფილი ღიმილით ვადევნებდი მათ გაბრწყინებულ სახეებს, თვალს. საბოლოოდ 3/3/3 პრინციპზე შეთანხმდნენ. დაცვის შემდეგ ნახევარდაცვაზე მიდგა ჯერი: მარცხნივ შორისდებული, მარჯვნივ- ნაწილაკი, შუაში თანდებული კი ჩასვეს. ყველაზე მარტივად ცენტრალურ ფორვარდზე შეთანხმდნენ, მეტყველების ნაწილების კვარაცხელიად – ზმნა დასახელდა. მარჯვნივ ზმნიზედა, რადგან იციან რომ ზმნიზედა სწორად ზმნას უდგას მუდამ მხარში. შუაში კი კავშირი დააყენეს, როგორც ყველა მეტყველების ნაწილთან შეკავშირებულ-შეთამაშებულ წევრს . შემდეგი კითხვა კაპიტანს და მწვრთნელს შეეხებოდა. მწვრთნელზე ბევრი არ უფიქრიათ, ერთხმად – აკაკი შანიძე დაასახელეს. კაპიტნის სამკლავური კი ხან არსებით სახელს, ხან ნაცვალსახელს მოარგეს მათი მრავალფუნქციურობის გამო. კლასი დამშვიდდა, მე კი კმაყოფილი დავრჩი ამ სახალისო თამაშით, რადგან ჩემს მიზანს – გაეცნოთ მეტყველების ნაწილები და მათი ფუნქციები, ვფიქრობ, მივაღწიე. ბუნებრივია, ყველა კლასი თავის ნაკრებს დაასახელებს, თუმცა, ვფიქრობ, ეს არაა მთავარი, მთავარი ისაა, რომ მოსწავლეები ხალისითა და იმ სიამაყით შეასრულებენ იმას, რასაც დაავალებთ.

https://mastsavlebeli.ge/?p=42478

რატომ ფინანსური წიგნიერება?!

 „მნიშვნელოვანია არა ის,რამდენად კარგი ხარ,

არამედ რამდენად კარგი გინდა გახდე…“

პოლ არდენი

 

დღევანდელ კომპლექსურ და ურთიერთდაკავშირებულ სამყაროში ფინანსური წიგნიერება როგორც ინდივიდუალური, ისე საზოგადოების კეთილდღეობისთვის საკვანძო ფაქტორს წარმოადგენს. ფინანსური განათლება, გარდა უბრალო ბიუჯეტირებისა და დაზოგვისა, ადამიანებს უზრუნველყოფს იმ ცოდნითა და უნარებით, რომლებიც აუცილებელია კომპლექსურ, ფინანსურ ლანდშაფტზე ნავიგაციისთვის. თუ ჩავუღრმავდებით მის მნიშვნელობას, აღმოვაჩენთ ფაქტებს- როგორ აყალიბებს ფინანსური წიგნიერება პიროვნულ კეთილდღეობასა და ეკონომიკურ სტაბილურობას.

რატომ გვჭირდება ფინანსური განათლება?

ფინანსური განათლება მნიშვნელოვანია,იმისთვის რომ სწორად განვკარგოთ ჩვენი შემოსავლები და ხარჯები,დავგეგმოთ ბიუჯეტი და მივიღოთ სწორი გადაწყვეტილებები. ის ეხება ჩვენს ნებისმიერ ნაბიჯს, რომელიც ფულთანაა დაკავშირებული და მის სწორად ხარჯვას გულისხმობს.

ფინანსური განათლება დღევანდელ რეალობაში  ერთ-ერთი ყველაზე საბაზისო საჭიროებაა, რომელიც პირადი ფინანსების მართვისათვის საჭირო ცოდნას, ქცევებსა და დამოკიდებულებს აერთიანებს. ეს უნარები კი ნებისმიერ ადამიანს არსებული გარემოს, რისკებისა და შესაძლებლობების სწორად შეფასებაში ეხმარება. ინფორმირებული არჩევანის გაკეთება და პასუხისმგებლობაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილების მიღება ფინანსური კეთილდღეობის მთავარი წინაპირობაა.

ფინანსური წიგნიერება გვაძლევს შესაძლებლობას, გვქონდეს ფულის მართვის როგორც, თეორიული გააზრების საშუალება, ასევე პრაქტიკაში სწორად გამოყენების უნარი. ცხოვრების მანძილზე ყველა ადამიანს უწევს უამრავი ფინანსური გადაწყვეტილების მიღება, რომლებიც ძირითადად უკავშირდება ფინანსურ ორგანიზაციებსა და მათთან თანამშომლობას. ეს გადაწყვეტილებები შეიძლება იყოს დიდიც და პატარაც-იქნება ეს უძრავი ქონების, მანქანის შეძენა,კომუნალური გადასახადების გადახდა და ა.შ. საჭიროა,ზუსტად ასეთ დროს სწორად გამოვიყენოთ ფინანსური განათლება, სწორად განვკარგოთ საკუთარი ბიუჯეტი და სწორი ფინანსური გადაწყვეტილებების მიღებით უკეთესად დავგეგმოთ და შესაბამისად  გავიუმჯობესოთ საკუთარი ცხოვრება.

საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 24 იანვრის ბრძანებით, დამტკიცდა „საქართველოს ფინანსური განათლების ეროვნული სტრატეგია 2023“, სადაც სტრატეგიის განხორციელებაში ჩართულ დაინტერესებულ მხარეებს შორის,მოხსენიებულნი არიან საგანმანათლებლო დაწესებულებები. როგორც აღნიშნულ დოკუმენტშია განმარტებული, სტრატეგიის მისიის შესასრულებლად,ძირითად პრიორიტეტულ მიმართულებებს შორის პირველია ახალგაზრდა თაობისთვის ფინანსური განათლების მიწოდება და მათი მომავალი ცხოვრებისთვის მომზადება.

თუ „PISA-2018“  წლის კვლევას დავეყრდნობით, ქართველი მოსწავლეების ფინანსური განათლების დონე ერთ-ერთი ყველაზე დაბალია გამოკითხულ ქვეყნებს შორის. „OECD-ის“ 2020 წლის კვლევის თანახმად კი 18-29 წლის ახალგაზრდები უფროს მოსახლეობასთან შედარებით ნაკლებად აკონტროლებენ საკუთარ ფინანსებს და ნაკლებად აკეთებენ გააზრებულ შესყიდვებს. პრობლემის მოსაგვარებლად მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა და ახალგაზრდა თაობის  ფინანსური უნარების განვითარება,ასევე, ჯანსაღი ფინანსური ჩვევების გამომუშავება.სასურველია ფინანსური წიგნიერების შესწავლა ადრეული ასაკიდანვე იწყებოდეს, რაც ხელს შეუწყობს  მომავალში მოზარდების  პასუხისმგებლიან მოქალაქეებად ჩამოყალიბებასა და მათ გრძელვადიან ფინანსურ კეთილდღეობას.

2015 წელს „OECD“-ის მიერ შემუშავებული რეკომენდაციის თანახმად,სასურველია საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ფინანსური განათლების პროგრამების ადაპტირება, რომელიც  გახდება  სკოლებში სასწავლო გეგმის ნაწილი. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ სკოლებში ფინანსური განათლების პროგრამების ეფექტიანობის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები თითქმის არ არსებობს.

საინტერესოა რა ხდება ამ კუთხით საქართველოს ფარგლებს გარეთ. მაგალითად, ვისკონსინის სკოლებში ფინანსური განათლების პროგრამების ეფექტიანობის შესწავლის შემდეგ, ბეტიმ და მისმა თანაავტორებმა (Batty et al., 2015) დაადგინეს, რომ ფინანსური განათლება III-V კლასების მოსწავლეებში მხოლოდ მოკლევადიან პერიოდში კი არ ზრდის ფინანსურ ცოდნას, არამედ მიღებული ცოდნა ერთი წლის შემდეგაც მოქმედებს დაზოგვისკენ მიდრეკილებაზე. საკონტროლო საველე ექსპერიმენტის გამოყენებით, კალვიჯმა და მისმა თანაავტორებმა (Kalwij et al., 2017) შეისწავლეს 45- წუთიანი ფინანსური განათლების პროგრამის მოკლევადიანი ეფექტი ფინანსურ ცოდნასა და დაზოგვის ქცევაზე ჰოლანდიის დაწყებით სკოლებში. კვლევამ აჩვენა, რომ VI კლასის მოსწავლეებში არამხოლოდ ფინანსური განათლების დონე გაიზარდა მნიშვნელოვნად, ასევე გაუმჯობესდა დაზოგვისკენ მიდრეკილებაც.

ფორმალური ფინანსური განათლების სასწავლო პროგრამებთან ერთად, გამოცდილებაზე დაფუძნებული სწავლებისადმი ინტერესიც იზრდება. შედარებით ახალი კვლევები ხაზს უსვამს სკოლის მოსწავლეებისთვის ფორმალურ შემნახველ ანგარიშებზე ადრეული წვდომის მნიშვნელობას. კოტლიკოვმა და ბერნჰაიმმა (Kotlikoff and Bernheim, 2001) დაადგინეს, რომ ადამიანები, რომელთაც ბავშვობაში ჰქონდათ სახარჯო ფული, საბანკო ანგარიში, ბევრად მეტს ზოგავენ და მეტ ქონებას აგროვებენ. ფინანსურ განათლებასა და ფინანსურ ქცევას შორის კავშირი შეაჯამეს ჯონსონმა და შერადენმა (Johnson and Sherraden, 2007). მათი აზრით, ახალგაზრდებს შორის ფორმალურ ფინანსურ პროდუქტებზე წვდომამ  შეიძლება გავლენა იქონიოს მათ უნარზე, მიიღონ ცოდნა და უნარ-ჩვევები ფინანსური განათლების გაკვეთილებზე. მეტიც, ისინი ფიქრობენ, რომ ახალგაზრდების მიერ მიღებული ფინანსური განათლება შეიძლება მნიშვნელოვნად არ აისახოს მათ ფინანსურ კეთილდღეობაზე, თუ მათ არ აქვთ წვდომა ფინანსურ ინსტიტუტებსა და მათ მომსახურეობებზე. შესაბამისად, ძირითად ფინანსურ ინსტიტუტებზე წვდომის არქონის შემთხვევაში, მხოლოდ ფინანსური განათლების ქონამ შეიძლება ვერ გაზარდოს ფინანსური კეთილდღეობა.

მნიშვნელოვანი და საყურადღებოა ჩვენთან დამკვიდრებული დამოკიდებულება, თითქოს „ფული, ხელის ჭუჭყია“ ან ფულზე საუბარი ამორალურია. მსგავსი მიდგომები და გავრცელებული სტერეოტიპები დასამსხვრევი და შესაცვლელია. ბავშვებს მნიშვნელოვანია სწორად შევასწავლოთ ფულთან ურთიერთობა. უნდა გაიგონ როგორ დაზოგონ, თუნდაც ძალიან მცირე თანხა. ეს არა მარტო სკოლის ასაკის მოსწავლეებისთვის,არამედ ყველა ასაკობრივი სეგმენტისთვის მნიშვნელოვანია.

როგორც ექსპერტი, ბატონი  გიორგი კეპულაძე  ამბობს თავის ინტერვიუში: „დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეების ან სტუდენტების დიდ ნაწილს არ აქვს ინფორმაცია საბანკო პროდუქტებზე, რადგან ხშირად არ იყენებენ, თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას,რომ მომავალში არ დასჭირდებათ მათ შესახებ ცოდნა, ამიტომ  მნიშვნელოვანია,მათ მანამდე ვასწავლოთ ფულის დაზოგვა ან გავაგებინოთ სესხის აღებასთან დაკავშირებული საკითხები/რისკები,ვიდრე უშუალოდ ფაქტის წინაშე დადგებიან…“ მისი აზრით, „ახალგაზრდები ღირებულ სამიზნე ჯგუფს წარმოადგენენ ოჯახის უფროს წევრებთან ურთიერთობებისთვისაც.  სტუდენტი მიღებულ ცოდნას და გამოცდილებას აუცილებლად გაუზიარებს საკუთარი ოჯახის წევრებს, შესაბამისად, ახალგაზრდა ადამიანის განათლებით, ცოდნა მათი ოჯახის უფროს წევრებსაც ეძლევათ, რადგან ასეთი ინფორმაცია, როგორც წესი, მათთვის უფრო სანდოა.…“

საუკეთესო პრაქტიკისა და კომპეტენტური საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციებიც მიუთითებენ,რომ ფინანსური განათლება რაც შეიძლება ადრე, სასკოლო ასაკიდან უნდა იწყებოდეს. სწორედ ამიტომ, ეროვნული სასწავლო გეგმა სწავლების სხვადასხვა საფეხურზე ფინანსური წიგნიერების საკითხებსაც ითვალისწინებს. იმავდროულად, მნიშვნელოვანია სწავლების მეთოდებზე მუშაობა და ფინანსური განათლების ზოგად განათლებასთან ინტეგრაცია. ამ მხრივ, მნიშვნელოვნად მიიჩნევა ლიტერატურის, როგორც განათლების მიწოდების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი არხის გამოყენება ფინანსური განათლების მისაწოდებლად.

ფინანსური განათლების საკითხებით მასწავლებელთა მოტივირებისა და მეტად დაინტერესებისთვის, ცოდნისა და გამოცდილების ერთმანეთისათვის გაზიარების, ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული ფინანსური წიგნიერების საკითხების ეფექტურად სწავლების და მოსწავლე-ახალგაზრდობის სეგმენტში ფინანსური განათლების საკითხების სწავლის პროცესის ეფექტურობის გაზრდის მიზნით, საქართველოს ბანკის, თიბისი ბანკის, ბაზის ბანკის და კრედო ბანკის მიერ განხორციელდა მასწავლებლებისა და სკოლების კონკურსი -„ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“, რომელიც ასევე უკავშირდებოდა 23 აპრილს-წიგნისა და საავტორო უფლებების მსოფლიო დღის აღნიშვნას.

წარმოგიდგენთ ზემოაღნიშნულ კონკურსში საკუთარ, წარმატებულ  პედაგოგიურ გამოცდილებას (გაკვეთილების სერია), რომელიც განვახორციელე სსიპ გარდაბნის მუნიციპალიტეტის სოფელ სართიჭალის N1 საჯარო სკოლაში, მე-9 კლასის მოსწავლეებთან.

„ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ -კონკურსში სკოლა გახდა გამარჯვებული ორ ნომინაციაში: გამარჯვებული სკოლა და გამარჯვებული მასწავლებელი. როგორც გამარჯვებული და საპრიზო ადგილის მფლობელი- სართიჭალის N1 საჯარო სკოლა დაჯილდოვდა გამომცემლობა „ინტელექტის“ 500 (ხუთასი) ლარიანი ვაუჩერით სკოლის ბიბლიოთეკისთვის წიგნების შესაძენად.

კონკურსი „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“

კონკურსის „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ ფარგლებში ჩემს მიერ განხორციელებულმა გაკვეთილების სერიამ  მოიცვა ფინანსური განათლების ისეთი თემები,როგორიცაა: ფული, დაზოგვა,პირადი ფინანსების მართვა(საჭიროება და სურვილი, პრიორიტეტების დალაგება შესაძლებლობების მიხედვით),სესხება, ქველმოქმედება, ფინანსური ორგანიზაციები და პროდუქტები,  მომხმარებლის უფლებები  და პასუხისმგებლობები,ცხოვრებისული სიტუაციები, ქვეყნები და ვალუტები.

პროექტის ფარგლებში შერჩეული ლიტერატურის განხილვისას გამოვიყენე სწავლების ისეთი  მიდგომები,როგორიცაა:დამოუკიდებლად მუშაობა,შემთხვევების განხილვა,დისკუსია და მსჯელობა,სწავლა კეთებით(პოსტერების შექმნა),როლური თამაში,კითხვა-პასუხი, პრეზენტაცია, ასოციაციური რუკა და არაფორმალური სწავლება-გასვლითი გაკვეთილი საბანკო სივრცეში.

კონკურსის „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ ფარგლებში  შევარჩიეთ თანამედროვე, ნორვეგიელი მწერლის არნფინ ქოლერუს ნაწარმოები „კეთილიონი“. ნაწარმოების  მთავარი მოქმედი გმირის, ათი წლის ფრანკის დედა მოულოდნელად ლატარიაში  ჯეკპოტს-24 მილიონ კრონას იგებს და ბანკში ინახავს.ყველაფერი მაშინ აირევა,როცა ფრანკის დედა გადაწყვეტს-სიკეთის კონკურსი გამოაცხადოს.კეთილიონის გამარჯვებული კი 1 მილიონით დააჯილდოვოს. ჩვენი პროექტის ინსპირაციის წყაროდ სწორედ რომ ნაწარმოების ეს სიუჟეტი გახდა.

აქტივობა. 1.

პროექტის საწყის ეტაპზე მოსწავლეებმა ერთობლივად განიხილეს შერჩეული ლიტერატურა. ისინი კლასში სურვილისა და რიგითობის მიხედვით კითხულობდნენ წიგნს.მსჯელობდნენ და განიხილავდნენ ნაწარმოების საინტერესო და დაძაბულ სიუჟეტებზე.გამოთქვეს  საკუთარი მოსაზრებები  არნფინ ქოლერუს მთავარი გმირის-ფრანკის, მისი მეგობრებისა და ფრანკის დედის ქმედებებზე. ისაუბრეს იმასთან დაკავშირებით თუ რა მოგებას ნახავდა ბიჭის  დედა ბანკში ფულის დაბანდებით და როგორი იქნებოდა ნაწარმოების ფინალი.

ერთ-ერთი დისკუსიის მთავარ შეკითხვას წარმოადგენდა კითხვა: რას ფიქრობდა თითოეული მოსწავლე ქველმოქმედებაზე, გაიღებდნენ თუ არა ისინი მოგებული თანხიდან 1 მილიონ კრონას ქველმოქმედებისთვის,რამაც კლასში გამოიწვია დისკუსია/მსჯელობა სიკეთის კეთებასა და ქველმოქმედების შესახებ. მოსწავლეებისთვის ძალზედ ემოციური აღმოჩნდა ფრანკის დედის გადაწყვეტილება სიკეთის კონკურსის გამოცხადების შესახებ.ბავშვებმა საინტერესოდ ისაუბრეს სიკეთის კეთების დადებით მხარეებზე, ქველმოქმედებაში გაღებულ ფინანსურ საჭიროებასა და მიზნობრიობაზე. მათი აზრით, ბანკები გადამწყვეტ როლს ასრულებენ საქველმოქმედო საქმიანობების ხელშეწყობაში სხვადასხვა სერვისების შეთავაზებით, როგორიცაა მაგალითად: ბანკების დახმარება საქველმოქმედო ორგანიზაციებს და სხვ.

აქტივობა.2.

პროექტის მეორე აქტივობისას მოსწავლეებმა განახორციელეს  როლური თამაში.რისთვისაც მოირგეს 10 წლის ფრანკის დედის როლი,დაფიქრდნენ და გამოთქვეს საკუთარი მოსაზრებები, როგორ განკარგავდნენ თანხას,თუ კი ისინი აღმოჩნდებოდნენ ფრანკის დედის როლში. ისაუბრეს დაზოგვაზე, საბანკო პროდუქტებზე. იმსჯელეს,რა სარგებელს მიიღებდნენ ბანკში მოგებული ფულის დაბანდებით. მოსწავლეთა ნაწილი დაინტერესდა ისეთი საბანკო პროდუქტით, როგორიცაა:ყულაბა.რა დანიშნულებით შეიძლება მისი გამოყენება და როგორ.  ნაწილს გაუჩნდა კითხვა, როგორ ანაბარზე შეიტანდა ფრანკის დედა მოგებულ თანხას. ამ და მსგავს შეკითხვებზე პასუხის გასაცემად განვიხილეთ საკითხი-დეპოზიტებისა და მისი სახეების შესახებ. დეტალურად გავარჩიეთ ვადიანი და უვადო დეპოზიტები,თითოეულის პირობები და უპირატესობები. მოსწავლეებმა უყურეს ფულის დაზოგვასა და ყულაბის გამოყენების მიზნობრიობის/სარგებლიანობის  შესახებ საინტერესო ვიდეო-ფილმს.ნახეს ანიმაციური ფილმი “სიკეთე”,რომელიც ნათლად ასახავდა ფულის გამოყენებას კეთილი საქმეებისა და  ქველმოქმედებისთვის.

 

აქტივობა.3.

მესამე აქტივობის მიმდინარეობისას მოსწავლეებმი დაფიქრდნენ საკუთარ იდეებსა და სურვილებზე. შეავსეს წინასწარ შექმნილი ე.წ. “ჩემი სურვილების ბანკი”. დააჯგუფეს სურვილები:  „პირადი მოხმარება“ და „მოულოდნელი მოვლენები“. ინდივიდუალურად მოახდინეს პრეზენტაცია და განმარტეს რატომ ეჭირა თითოეულ პირად სურვილს ესა თუ ის ადგილი “სურვილების ბანკში”. იმსჯელეს,რას მოიმოქმედებდნენ თუ კი მათ ცხოვრებაში ადგილი ექნებოდა “მოულოდნელ მოვლენებს”,როგორც ეს ნაწარმოების მთავარი გმირის -ფრანკის შემთხვევაში იყო.მოსწავლეთა პასუხებიდან გაირკვა რომ “მოულოდნელი მოვლენების” შემთხვევაში მიმართავდნენ ბანკს სესხისთვის. სესხთან დაკავშირებით განვიხილეთ ისეთი საბანკო საკითხები, როგორიცაა: სესხი და სესხის სახეები(სამომხმარებლო და  იპოთეკური სესხი, განვადება და სხვ).

აქტივობა.4.

მეოთხე აქტივობა ეხებოდა მოსწავლეთა ინდივიდუალურ მუშაობას.ბავშვებმა  ფრანკის დედის როლის მორგების შემდეგ, თემის- “პირადი ფინანსების მართვა” (საჭიროება და სურვილი,პრიორიტეტების დალაგება შესაძლებლობების მიხედვით) შექმნეს ძალიან საინტერესო თემატური პოსტერები, სახელწოდებით: „24 მილიონი ლარის მოგების შემთხვევაში რას გავაკეთებდი?“ .ინდივიდუალურად მოახდინეს შექმნილი პოსტერების წარდგენა კლასის წინაშე. პრეზენტაციისას ისაუბრეს იმაზე,თუ როგორ განკარგავდნენ მოგებულ 24 მილიონ ლარს, რა საჭიროება და სურვილები ჰქონდათ, რომელს მიანიჭეს პრიორიტეტი და რატომ.

აქტივობა.5.

პროექტის მეხუთე აქტივობას წარმოადგენდა კლასში დისკუსიის გამართვა მომხმარებელთა უფლებებისა და მოვალეობების შესახებ. მოსწავლეთა სურვილით, გადავწყვიტეთ სოფელ სართიჭალაში მდებარე ერთ-ერთ ადგილობრივ საბანკო ოფისში სტუმრობა,სადაც მიეცემოდათ საშუალება უშუალოდ ბანკის წარმომადგენელს გასაუბრებოდნენ და დაესვათ მათთვის საინტერესო,თემატური  შეკითხვები სესხის, დეპოზიტების, მომხმარებელთა უფლებებისა და მოვალეობების შესახებ. თემატური შეკითხვების მომზადების შემდეგ  ბანკის წარმომადგენლობასთან წინასწარი შეთანხმების საფუძველზე, მოსწავლეთა გარკვეული ჯგუფი სტუმრობდა ბანკს,შეხვდნენ მორიგე მოლარე-ოპერატორს,მოირგეს მომხმარებლის როლი. დასვეს შეკითხვები და  შესაბამისად,ბანკის წარმომადგენელისგან მიიღეს კომპეტენტური პასუხები მათთვის საინტერესო თემებზე.

აქტივობა.6.

მეექვსე აქტივობის ფარგლებში მოსწავლეებმა ჯგუფურად იმუშავეს ციფრულ პლატფორმა canva.com-ში. შექმნეს იმ ძირითად ტერმინთა განმარტებების ფლაერები,რომელიც  ნაწარმოების განხილვისას ისწავლეს. მოირგეს თანატოლგანმანათლებლების როლი,შეხვდნენ  საბაზო-საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს და  კითხვა-პასუხის რეჟიმში მოახდინეს პროექტის ფარგლებში შესწავლილი საკითხების,მათ შორის, ძირითად საბანკო ტერმინებთან  დაკავშირებით   ინფორმაციის გაცვლა-გამოცვლა. აქტივობის დასკვნით ნაწილში კი განახორციელეს თემატური, საინფორმაციო ფლაერების გავრცელება სასკოლო სივრცეში.

აქტივობა.7.

პროექტის მეშვიდე აქტივობის განხორციელებისას მოსწავლეები დაინტერესდნენ ნაწარმოებში გამოყენებული ვალუტა-კრონას შესახებ. გამოიყენეს სკოლა-ბანკის სახელმძღვანელოდან საინფორმაციო მასალა: „ქვეყნისა და ვალუტის ბარათები“,იმუშავეს დამოუკიდებლად, მოიძიეს და შექმნეს საინტერესო პოსტერები ვალუტა-კრონას წარმოშობის შესახებ. შექმნილი პრეზენტაციები ინდივიდუალურად წარადგინეს კლასის წინაშე.

აქტივობა.8.

პროექტის დასკვნით ნაწილში მოსწავლეებმა იმუშავეს ინდივიდუალურად.შეავსეს მასწავლებლის მიერ  წინასწარ შედგენილი შემაჯამებელი ქვიზი. ქვიზი მოიცავდა ოთხ თემატურ, დახურულ კითხვასა და ორ სიტუაციურ ღია შეკითხვას,რომელიც საჭიროებდა მსჯელობას და არგუმენტირებულ დასაბუთებას იმ საბანკო თემების შესახებ,რომელიც ნაწარმოების განხილვისას იქნა შესწავლილი.

აღნიშნული პროექტ-გაკვეთილები მიმდინარეობდა ოთხი საგაკვეთილო საათი(თითო გაკვეთილი 40 წუთიანი) და დამატებით 3 არასაგაკვეთილო საათი. ყველა აქტივობა დაიგეგმა და განხორციელდა „ფინედუს“ მიერ გამოცხადებული კონკურსისთვის: “ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით”.

კონკურსის  “ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით” ფარგლებში ჩემს მიერ შეთავაზებულმა აქტივობებმა დიდი ინტერესი და ჩართულობა გამოიწვია მე-9 კლასის მოსწავლეებში. მოზარდებმა პროექტის განხორციელებული აქტივობებიდან დაასკვნეს,რომ ცხოვრებაში მთავარი არა მხოლოდ ფინანსური შემოსავლის ყაირათიანი განაწილება, დაზოგვა და მიზნობრივად დაბანდებაა სანდო ფინანსურ დაწესებულებაში, არამედ მნიშვნელოვანია სიკეთე, კეთილ საქმეებში ფინანსების გამოყენება, ადამიანური ურთიერთობები და სხვათა დახმარება. გაიაზრეს რომ მცირეოდენი თანხის დაზოგვით დროთა განმავლობაში შეიძლება დიდი დანაზოგის გაკეთება და საკუთარი სურვილების რეალიზება. მიხვდნენ რომ “ძუნწი კაცივით” ფულის მიწაში დამალვას ბანკში, სასურველ დეპოზიტზე  დაბანდება სჯობს, რათა მომავალში მიიღონ მეტი ფინანსური სარგებელი. გაიზრეს,რომ  საბანკო სექტორები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ საქველმოქმედო საქმიანობების ხელშეწყობაში სხვადასხვა სერვისების შეთავაზებით.მაგალითად, ბანკების დახმარება საქველმოქმედო ორგანიზაციებს სახსრების ეფექტურად და უსაფრთხოდ გადაცემაში მიმღებებისთვის, როგორც შიდა ისე ეროვნულ დონეზე, ანგარიშების მართვა, საინვესტიციო მომსახურეობა და სხვა.მათ აღნიშნული საკითხი დაუკავშირეს ისეთი ორგანიზაციის მუშაობას,როგორიცაა წითელი ჯვარი,რომელიც იღებს შემოწირულობებს ფიზიკური პირებისაგან საბანკო გადარიცხვებით და მონაწილეობს ბანკების მიერ ორგანიზებულ ფინანსურ კამპანიებში.

კონკურსში „ასწავლე ფინანსები ლიტერატურით“ მონაწილეობამ მოსწავლეებში აამაღლა ცნობიერება  ფინანსური განათლების ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხების შესახებ, როგორიცაა: ფული, დაზოგვა, პირადი ფინანსების მართვა,ქველმოქმედება, ფინანსური ორგანიზაციები და პროდუქტები, მომხმარებელთა უფლებები და პასუხისმგებლობები,ქვეყნები და ვალუტები. მოსწავლეებმა წარმატებით შეძლეს ნაწარმოების  ფინანსურ საკითხებთან დაკავშირება,ხოლო გამოყენებულმა მრავალფეროვანმა  აქტივობებმა უზრუნველყო მოსწავლეთა კრიტიკული და ანალიტიკური უნარების, კრეატიულობისა და პრეზენტირების უნარების განვითარება, ფინანსური საკითხებით მოსწავლეთა დაინტერესება და ლიტერატურის საინტერესო რაკურსით სწავლება.

გამოყენებული ლიტერატურა: 

1. ფინანსური განათლების ეროვნული სტრატეგია-2023 https://shorturl.at/hNOXG
2. სტატია: „ფინანსური განათლების მნიშვნელობა ჩვენი შემოსავლებისა და ხარჯების უკეთესად მართვისთვის“. 05. 2022წ. https://helloblog.ge/story/financial-education
3. სტატია: „ფინანსური განათლება უკეთესი მომავლისათვის“. 28.06.2023წ. https://argacherde.bog.ge/ganatleba/ratom-aris-finansuri-ganatleba-mnishvnelovani-sheni-uketesi-momavlistvis/
4. ფინანსური განათლება მარტივად. საქართველოს ეროვნული ბანკი. https://shorturl.at/G482f
5. სკოლებში ფინანსური განათლების ეფექტიანობა სკოლა-ბანკის მაგალითზე. https://iset-pi.ge/storage/media/other/2021-10-06/2f6178c0-2672-11ec-be43-954a03908f87.pdf
6. ფინანსური განათლების პორტალი (finedu.gov.ge)

 

https://mastsavlebeli.ge/?p=42480

 

ბავშვთა მენტალური ჯანმრთელობა

 ვფიქრობ, დღეს სასწავლო-სააღმზრდელო დაწესებულებებში მომუშავე ნებისმიერი ადამიანი და მშობელთა დიდი ნაწილი დამეთანხმება, რომ ბავშვთა მენტალური ჯანმრთელობის მდგომარეობა უფრო და უფრო უარესდება. ბავშვის მენტალურ ჯანმრთელობაზე საუბრისას არ შეიძლება არ აღინიშნოს, რომ ბევრ მშობელს თავად სიტყვები: „ფსიქიკა“, „ფსიქიკური“, „ფსიქოლოგიური“ , – ძალიან აშინებს. ისინი პრობლემას გაურბიან და ცდილობენ, ბავშვის ქცევაში, მის ემოციურ-სოციალურ მდგომარეობაში შემჩნეული ცვლილებები სხვა მიზეზით ახსნან. „არა, არა, ჩვენი შვილი ბუნებით არის ასეთი“, – ამბობენ ისინი და ამით იმშვიდებენ თავს.

სამწუხაროდ, ჯერ კიდევ არსებობს მრავალი სტერეოტიპი და მცდარი წარმოდგენა, დაბნეულობა ამ სფეროში, რაც შესაძლოა გამოწვეული იყოს მენტალური ჯანმრთელობის საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის დეფიციტით.

მენტალური ჯანმრთელობა – ეს ადამიანის ემოციური და სულიერი კეთილდღეობის მდგომარეობაა. ეს არის მდგომარეობა, როდესაც ადამიანს შეუძლია საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება, ჩვეულებრივ ცხოვრებისეულ სტრესთან გამკლავება, ნაყოფიერად მუშაობა. ბავშვის მენტალური ჯანმრთელობა ეხება მის ემოციურ და ფსიქოლოგიურ კეთილდღეობას. ის მოიცავს ისეთ ასპექტებს, როგორიცაა ემოციური სტაბილურობა, სტრესთან გამკლავების უნარი, ჯანსაღი ურთიერთობების ჩამოყალიბება და ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან წარმატებული ადაპტაცია.

ცხადია, მენტალური ჯანმრთელობა არ ნიშნავს იმას, რომ ბავშვი მუდმივად ბედნიერია, მუდმივად კარგ ხასიათზეა. თუ სკოლაში ცუდი შეფასება მიიღო, შესაძლოა, ინერვიულოს, თავი დამნაშავედ იგრძნოს და მოიწყინოს კიდეც, მაგრამ თუ ახერხებს, გაუმკლავდეს უარყოფით ემოციებს და გააგრძელოს სვლა წინ, თუ შეუძლია მომხდარის გაანალიზება, შესაბამისი დასკვნების გამოტანა და სამომავლოდ ქცევის კორექტირება, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ მის მენტალურ ჯანმრთელობას საფრთხე არ ემუქრება.

მენტალურ ჯანმრთელობაზე მიანიშნებს ისიც, რამდენად სწრაფად ახერხებს ბავშვი ცხოვრებისეულ ცვლილებებთან ადაპტირებას.

კარგი მენტალური ჯანმრთელობის მქონე ბავშვი, როგორც წესი, კარგად სწავლობს, კარგი ურთიერთობა აქვს თანატოლებსა და უფროსებთან, ადვილად ახერხებს თვითრეალიზაციას და აღწევს წარმატებას. მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევა კი სერიოზული პრობლემების წინაშე აყენებს როგორც თავად ბავშვს, ისე მასთან ურთიერთობაში მყოფ უფროსებსაც.

 

მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევის ძირითადი ნიშნები და სიმპტომები ბავშვებში:

• ქცევითი ცვლილებები – აგრესიულობა, იზოლაციისკენ სწრაფვა, გადაჭარბებული მოძრაობა, საკუთარი თავით უკმაყოფილება, შფოთვა;
• ემოციური პრობლემები – ხშირი ემოციური აფეთქება, ცუდი გუნება-განწყობა, აპათია. ემოციური აფეთქება, ისტერიკა და გაღიზიანება იმაზე მიუთითებს, რომ მოზარდი ვერ უმკლავდება თავის ემოციებს. მაგალითად, სიტუაციები, როდესაც მოსიყვარულე და თავაზიანი ბავშვი გაღიზიანებულ მეამბოხედ იქცევა, ყურადღებას მოითხოვს;
• ძილთან დაკავშირებული პრობლემები – ძილის დარღვევა შესაძლოა დაკავშირებული იყოს მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებთან;
• სწავლისადმი ინტერესის დაქვეითება – სასწავლო მოტივაციის დაკარგვა საგანგაშო ნიშანია. მისი უყურადღებოდ დატოვება არ შეიძლება. თუ ბავშვი ადრე ხალისიანი და ბედნიერი იყო, მოსწონდა სწავლა და სიხარულით, სიამოვნებით მეცადინეობდა, მაგრამ მოულოდნელად უხალისობა, უენერგიობა შემოეჩვია, ყურადღება უნდა მივაქციოთ და საჭირო ზომები მივიღოთ;
• არაადეკვატური რეაქცია – თუ ბავშვი გაღიზიანებული რეაგირებს უფროსების მშვიდ მოთხოვნებზე, იწვევს მშობლებსა და პედაგოგებს და კონფლიქტში ითრევს, სიტუაციის თვითდინებაზე მიშვება არ შეიძლება. ემოციურ არასტაბილურობასა და უკონტროლო აგრესიას მხოლოდ ოჯახურ უსიამოვნებამდე კი არ მივყავართ, არამედ ნეგატიურად მოქმედებს ემოციურ მდგომარეობაზეც;
• მენტალური მოუქნელობა – თუ ბავშვი ზედმეტად მგრძნობიარეა ნაცნობი სიტუაციების მიმართ, ცდილობს ერთი და იმავე ქმედებების ყოველდღე ზედმიწევნით გამეორებას და მცირედი ცვლილებებიც კი აშინებს, უყურადღებოდ არ უნდა დავტოვოთ.

 

მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევის ძირითადი მიზეზები

• ბავშვის მენტალურ ჯანმრთელობაში პირველი პრობლემები, წესისამებრ, შესამჩნევია უკვე საბავშვო ბაღში. ეს საკმაოდ რთული პერიოდია ბავშვისთვის – იცვლება მისი ცხოვრება და, შესაბამისად, ქცევაც. მშობლები ხედავენ ამ ცვლილებებს და იბნევიან, არ იციან, როგორ მოიქცნენ, როგორი რეაგირება ჰქონდეთ შვილის მიუღებელ ქცევაზე. ზოგი ამას ბავშვის ახირებას მიაწერს, ზოგი გენეტიკურ პარალელებს ავლებს („ბაბუას ჰგავს, მისი ხასიათი გამოჰყვა“), მაგრამ სინამდვილეში შესაძლოა, ყველაფერი გაცილებით რთულად იყოს.
• ბავშვის მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევის მიზეზად შესაძლოა იქცეს ოჯახური გარემო, ოჯახის წევრებს შორის დაძაბული ურთიერთობა, არაკეთილსაიმედო სოციალური გარემოცვა, სტრესული სიტუაციები.
• ბავშვის მენტალურ ჯანმრთელობაზე უარყოფით გავლენას ახდენს მისი შედარება სხვა ბავშვებთან. „რა ჭკვიანი და ბეჯითია შენი კლასელი გიო. როგორ მინდა, შენც ასეთი იყო! რა დაგემართა, რატომ ვერ ახერხებ, მასავით კარგად ისწავლო და მოიქცე?“ – ასეთი სიტყვებით ზეწოლას ვახდენთ ბავშვზე, რაც მისთვის ძლიერი სტრესის წყაროდ იქცევა.
• მშობლების მეტისმეტად დიდმა მოლოდინმა შესაძლოა უარყოფითი გავლენა მოახდინოს ბავშვზე. მდგომარეობა განსაკუთრებით მწვავდება, როცა მოზარდის რეალურ შესაძლებლობე ბსა და მშობლების მოლოდინს შორის დიდი სხვაობაა.
• უზომო, ასაკსა და ინდივიდუალურ შესაძლებლობებთან შეუსაბამო დატვირთვამ ასევე შეიძლება უარყოფითი გავლენა მოახდინოს მენტალურ ჯანმრთელობაზე.

 

როგორ შევინარჩუნოთ და განვამტკიცოთ ბავშვის მენტალური ჯანმრთელობა

• ბავშვის მენტალურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა ადრეული ასაკიდანვე უნდა დავიწყოთ. ჯერ კიდევ ჩვილ ასაკში ბავშვი იღებს ემოციური ურთიერთობის გამოცდილებას, ამიტომ იმაზე, როგორ ურთიერთობს ბავშვთან დედა, დამოკიდებული იქნება მისი ემოციური მდგომარეობა და ფსიქიკური ჯანმრთელობა. დედასთან ჯანსაღი ემოციური ურთიერთობა ბავშვის სიმშვიდის საწინდარია.
• გავუწიოთ მხარდაჭერა და გვქონდეს ეფექტიანი კომუნიკაცია. შევქმნათ უსაფრთხო და მხარდამჭერი გარემო, სადაც ბავშვი შეძლებს საკუთარი ემოციებისა და გრძნობების გამოხატვას; რეგულარულად ვიურთიერთოთ მასთან და დავინტერესდეთ მისი ცხოვრებით.
• მივიყვანოთ ბავშვი მისთვის სასურველ სპორტულ სექციაში, ორგანიზება გავუწიოთ აქტიურ თამაშებს ღია ცის ქვეშ. ფიზიკური აქტივობა ხელს უწყობს ენდორფინების გამომუშავებას, რომლებიც ადამიანის გუნება-განწყობას აუმჯობესებს.
• ვასწავლოთ ბავშვს სტრესის მართვის სტრატეგიები, დავეხმაროთ სტრესთან გამკლავების ეფექტიანი ხერხების: ღრმა სუნთქვის, მედიტაციის, – ათვისებაში.
• გვახსოვდეს, რომ ბავშვს სჭირდება სტაბილურობა და პროგნოზირებადობა. შევიმუშაოთ მასთან ერთად დღის განრიგი და დავეხმაროთ მის დაცვაში.
• თუ ბავშვს ვატყობთ მენტალური ჯანმრთელობის სერიოზულ პრობლემებს, რომლებიც ხელს უშლის ნორმალურ ცხოვრებასა და განვითარებაში, დახმარებისთვის აუცილებლად მივმართოთ პროფესიონალს.
• მნიშვნელოვანია, დროული რეაგირება გვქონდეს ბავშვის ქცევაში შემჩნეულ ცვლილებებზე, რადგან ფსიქიკური დარღვევების ადრეულ ეტაპზე გამოვლენა მათ წარმატებით დაძლევას უწყობს ხელს.
• ვიცოდეთ: ფსიქოლოგთან მისვლა სრულიადაც არ ნიშნავს იმას, რომ ბავშვს სერიოზული ფსიქიკური პრობლემები აქვს და მედიკამენტური მკურნალობა სჭირდება. უმეტესად საკმარისია თამაშით თერაპია, ნდობით განმსჭვალული ურთიერთობის დამყარება და ბავშვთან მჭიდრო კომუნიკაცია. საყურადღებოა, რომ ბავშვის ქცევის კორექციისთვის საჭიროა მშობლებთან მუშაობაც – მათი კონსულტირება და აღზრდისადმი განსხვავებული მიდგომების ძიება. რეგულარული მუშაობა აუცილებლად გამოიღებს შედეგს.

 

მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევის ძირითად ნიშნებსა და სიმპტომებზე ყურადღების გამახვილება და ზემოთ მოყვანილი რეკომენდაციების გათვალისწინება დაგვეხმარება, შევქმნათ ოპტიმალური პირობები ბავშვის ჯანსაღი განვითარებისა და კეთილდღეობისთვის.

https://mastsavlebeli.ge/?p=42252